Madaxweynaha Somaliland oo maanta jeediyay Qudbadsannadeedkiisii oo uu qodobbo door ah kaga hadlay



Hargeya (Xogsoormedia.co.)Khudbad-Sannadeedka Dastuuriga ahEe Madaxweynaha Jamhuuriyadda SomalilandMudane,Muuse Biixi CabdiIsniin, 08 March 2021 Shir-guddoonka Golaha Baarlamaanka JSL,
 Mudanayaasha Golaha Barlamaanka ee Sharafta Leh,
 Guddoomiyaha Maxkamadda Sare,
 Xubnaha Golaha Wasiirada,
 Taliyayaasha Ciidammada Qalabka-sida,
 Shacabka JSL meel kasta oo ay joogaan,
Dhammaantiin, Asalaamku CalaykumWarax-matulaahi, Wabarakaatuh.Mudanayaal iyo Marwooyin,Waxa sharaf iyo xurmo ii ah inaan maanta hor imaado Golaha Baarlamaanka Jamhuuriyadda Somaliland, oo aan ka jeediyo Khudbad Sannadeedka Dastuuriga ah ee 2021.Sannadkii dhammaaday ee 2020-ku waxa uu ahaa sannad la kowsaday xanuuno aafeeyey adduunka, isla markaana beddelay qaab nololeedkii bulshooyinka Caalamka. Waxa uu Xanuunka Covid-19 dilay in ka badan 2.5 Milyan.Waxa uu ku dhacay malaayiin ku nool daafaha adduunka. Hase yeeshee, waxa uu ahaa sannad harraati qabow oo ku dhammaaday guulo waaweyn oo ay aadamuhu ka gaadheen dhinaca Sayniska iyo tallaal u helidda xanuunkan.Somaliland waxa uu u ahaa sannad nabad-gelyo, sannad aynu gaadhay guulo siyaasiyaasadeed iyo diblomaasiyadeed, oo aynu qaddiyadeena u helnay fagaarayaal caalami ah oo aynu ku soo bandhigno. Sannadkii tagay, Mandaqadda aynu ku nool nahay ee Geeska Afrika iyo guud ahaan adduunkaba, waxa ka dhacay isbeddel dhaqan-dhaqaale, millitari iyo is-xulafaysi siyaasadeed, oo dhalan-rogay wajigii siyaasadeed iyo Ciidan ee Caalamka ka jiray. Waxa ay colaado iyo dagaalo lagu riiqday ka dhaceen meelo badan oo adduunka ah. Waxa xusid mudan in dagaaladaasi soo bandhigeen in awoodda Tiknoolajiyadda casriga ihi ay wax ka beddeshay tabihii iyo xeeladihii dagaalka.Waxa uu ahaa sannad ay ka dhacday Maraykanka doorasho aad u xannaf badan, taas oo ahayd tijaabadii iyo mixnaddii ugu weynayd ee soo marta Dimuqraadiyadda iyo doorashooyinka Reer Galbeedku hor kacayaan. Somaliland waxa uu u ahaa sannad ay gaadhay daganaansho siyaasadeed oo buuxa. Xukuumadda,Axsaabta Qaranka, Komishanka, Baarlamaanka iyo Shacabka Somaliland-na ay gacmaha isku qabsadeen sidii loo qaban lahaa doorashooyinka Isku-Sidkan ee Golayaasha Wakiillada iyo Deegaanka.1. DhaqaalahaMarka la eegayo kala horrayntadhaqaalaha dalalka adduunka, Somaliland waxa lagu tiriyaa wadammada aanu dhaqaalahoodubuurnayn. Iyadoo ay taasi jirto,haddanadhaqaalaheenu sannadba tallaabuu hore u qaadayey. Korodhkaasina wuxuu ku yimaadaadadaalkii xukuumadihii kala danbeeyey ay u galeen kobcinta dhaqaalaha dalka. Baayac-mushtarkeena oo maalgashi sameeyey. Xukuumaddan aan gadh-wadeenka ka ahay, waxa ay ugu jirtaa dadaal adag sidii dhaqaalaha dalka loo horumarin lahaa.Dhaqaalaha dalkeena waxa udub-dhexaad u ah Afar Tiir oo kala ah:• Dakhliga Hayadaha maaliyadeed ee Dawladdau soo xerooda;• Baayac-mushtarka oo dhaqaalaha intiisa badan haya; maalgashiga iyo hadba koboca dhaqaale ee ay sameeyaan;• Taageerada dad-ban iyo maalgashiga ay Dalka ku soo kordhiyaan Qurbe-jooga Somaliland;• Maal-geshiga Shisheeye iyoDeeqaha dibaddalaga helo.Dakhliga iyo Miisaaniyadda Dawladda ee ay Golaha Wakiilladu ansixiyaan inteeda badan (51.67%) waxa lagu bixiyaaAmniga Gudaha, Difaaca Dalka iyo Mushaharka Shaqaalaha Dawladda. Inta soo hadhay Miisaaniyadda waxa lagu fuliyaa adeegyadda aas-aasiga ah iyo hawl-socod-siinta Dawladda (Ictiraaf-raadin, Shaqo-abuur, Mashaariic Horumarineed, Dhisid Kaabayaal Dhaqaale, Waxbarasho, Caafimaadka iyoHelitaanka Biyo la cabi karo IWM).Deeqaha dibadeed eela innagu caawiyo waxa ay u badan yihiinGar-gaarka Deg-degga ahiyo mashaariic horumarineed oo tijaabo ah. Marxaladda siyaasadeed ee dalkeenu ku jiro, ee Xukuumadaha Xamar lugta jiidayaan, ayaa carqalad ku ah in Deeqaha Dibedda laga maal-galiyo mashaariic waaweyn oo raandhiis leh.Walaalayaal,Dastuurkeenu waxa uu qeexay nidaamka iyo haykalka maamul ee dhaqaalaha dalkeenu yeelanayo. Qodobka 11aad ee Dastuurku waxa uu si cad u qeexayaa in Dawladdu dejinayso Siyaasadda guud ee dhaqaalaha, oo ku salaysan mabaadi’da suuqa xorta ah iyo is-garabsiga hantida gaar ahaaneed,hantida wadareed, hantida Qaranka iyo maalgashiga shisheeyaha.Waxa kale oo Dastuurku waajibiyey in Nidaamka Dhaqaalaha ee Dalku aanu horseedin in Barwaaqada iyo ladnaantu aanay ku koobnaan ama ku ururin koox ama dad tiro yar, si aanay u dhallan dabaqado dhaqaale oo u qaybiya dadka kuwo hodan ah iyo kuwo aan waxba haysan.Sidoo kale, Qodobka 12aad ee Dastuurku waxa uu qeexayaa in dhulku yahay Hanti guud oo ka dhaxaysa ummadda, masuuliyaddiisana ay leedahay Dawladdu.Haddaba, si aynu uga baxno dhibaatooyinka dhaqaale ee ay ka mid tahay shaqo la’aanta, loona horumariyo Kaabayaasha Dhaqaalaha; Xukuumaddu waxay fulinaysaa shuruucda dalka si loo gaadho hiraalka iyo hiigsiga ay tilmaamayaan Qodobbada Dastuurka ee kor ku xusan.Tan iyo intii aan dib ula soo noqonay xorriyadeena, nidaamka cashuuraha ee dalkeenu waxa uu ku tiirsanaa Kastamada iyo badeecahaha lagu cashuuro. Waa nidaam cashuureed oo duug ah, isku halayntiisuna ay aad u hoosayso. Haddana sidaas oo ay tahay 78% Miisaaniyadda dalkeenu waxa ay ku tiirsan tahay Dakhliga Cashuuraha Kastamada, halka Dakhliga Cashuuraha Barriga ee Miisaaniyaddu tahay 22% kaliya.Si aynu Qaran ahaan u kordhinno isku-filnaanshaha, Xukuumaddu waxa ay ku hawlan tahay in laga guuroNidaamkii hore.Waxaynu nahay bulsho aan dakhli badan lahayn, tashiilkuna ku yar yahay. Walaalayaal,Sannadkii inna dhaafay, waxa dalkeena la soo gudboonaaday carqalado waaweyn oo saameyn taban ku yeeshay dhaqaalaha dalkeena oo ay ka kow ahaayeen:- Xanuunka COVID-19 oo galaaftay nolosha Malaayin qof Caalamka oo dhan ah;- Joojinta Dhoofkii Xoolaha;- Iyo Ayaxii duullaanka ahaa ee ku habsaday dalaggii la beertay, Haddaba, iyadoo ay jiraan dhibaatooyinkaas aan kor ku soo sheegay, ayey haddana Xukuumaddu xoogga saartay kobcinta iyo kor u qaadista dhaqaalaha dalka: Miisaaniyadda Qaranka ee sannadkii tagay waxa laga maal-geliyey 106 Mashruuc, oo qiimahoodu gaadhayo 173 Bilyan oo SL.Shillin ah, oo dhammaantood maray Qandaraasyada Qaranka iyo Tartan furan. Miisaaniyadda Sannadka 2021-ka waxa la oddorosayaa in laga maal-geliyo Mashaariic Qiimahoodu gaadhayo 273 Bilyan oo SL.Shillin ah. Deeqaha Dibedda aynu ka helno waxa ay dalka ka fuliyeen sannadkii tagay mashaariic horumarineed oo qiimahoodu dhan yahay 164.6 Bilyan oo SL.Shillin ah.Waan uga mahad-celinaynaa Saaxiibada Somaliland taageeradaa, waxaanse u sheegayaa in Marxaladda ay Somaliland ku jirto ay u baahan tahay taageero intaa ka badan. Waxa lagu kordhiyey Shaqaalaha Dawladda 10% sannadkii tagay, taas oo ka dhigaysa in saddexdii sanno ee la soo dhaafay la kordhiyey tirada Shaqaalaha Dawladda5,150 qof, una dhiganta in guud ahaan Shaqaalaha Dawladda la kordhiyey26%. Walow Xukuumaddu tirada intaa leeg oo shaqaale ah ay qaadatay, haddana dadka shaqo la’aantu hayso waxa ay ka noqonaysaa tiro aad u yar.  Marka la eego Dakhliga Guud ee dalka (GDP), Xukuumaddu waxa ay ka maamushaa in ka yar 10%. Waxaana ka muuqata Miisaaniyadda Xukuumadda in aanay culayska shaqo la’aanta