Hargeysa(Xogsoormedia.com):- Muddo badan ayay Xukuumadihii kala dambeeyay ee soo maray Somaliland ay ku cel celineen in ay diyaar u yihiin in ay wada hadal ku dhameeyaan isla markaana is-afgarad laga gaadho cid kasta oo reer Somaliland ah oo wax tabanaysa.
Markii Xukuumadda Xisbiga KULMIYE ku guulaysatay Doorashadii Madaxtooyada ee dalka ka qabsoontay 2010.kii wuxuu Madaxweynaha Somaliland Axmed Maxamed Maxamuud Siilaanyo uu ku dhawaaqay gogol nabaded oo uu u fidiyay beelaha bariga Somaliland oo ay ka jireen tabasho badan isla markaana qaybo ka mid ah dadka deegaanadaasi ay ku raacsanaayeen xubno siyaasiyiin ah oo deegaankooda ka soo jeeda mabda,a Federaalka wixii la isku odhan jiray Soomaaliwayn taasoo sabab u noqotay in Somaliland aanay maamul ahaan gaadhin deeaano kooban oo ay ka mid ahaayeen Buuhoodle iyo tuulooyin kale oo ay degto beesha gobolka Sool.
Iyadoo gogosha Madaxweyne Siilaanyo ku dhawaaqay ay u furan tahay beelaha dega deegaano ka tirsan gobolada bari ee Somaliland,ayay beesha degta gobolka Sool ku qabsatay degmada Taleex shir muddo todobaadyo ah u socday shirkaas oo aakhirkii ku soo gebageboobay in maamul goboleed Somaliland ka dhan ah oo lagu taageersan yahay wax loogu yeedhay midnimada Soomaaliweyn iyo in uu ka mid yahay maamulka lagu dhawaaqay maamul goboleedyada DKM ah ee Soomaaliya diyaarna u yihiin in ay Soomaaliweyn wax la qaybsadaan.
Dhinaca kale Mid ka mid ah Ergooyinkii Shirkaasi ka qayb galay ayaa Waaheen u sheegay inay maalmaha soo socda soo dhisayaan Hogaanka Maamulkaasi hogaaminaya, isla markaana si rasmi ah loo shaacinayo magaciisa, isagoo dhinaca kalena cadeeyay inaanay wax wada hadal ah la gelayn dawlada Somaliland inta ay gacanta ku hayso Gobolka sool “shirka waxa fadhiyay 375 Ergay oo ka kala yimi gobolada dhul-bahante dego waxaana laysku raacay in lagu dhawaaqo Maamul goboleed hoos tegaya DKM ah ee Somaliya”ayuu yidhi Maxamed Ismaaciil Samatar oo ka mid ahaa shirka ka socda Degmada Taleex.
Shirka beesha Sool ugu soo xidhmay degmada Taleex taariikhdu markay ahayd Jenawari 2012-da,ayay Xukuumadda Somaliland meel adag iska taagtay isla markaana ay ku sheegtay in uu yahay hadal la iska yidhi iyo sharci darro aan marnaba soconayn.
Wasiirkii Arrimaha Gudaha ee xilligaas ee Xukuumadda Somaliland Maxamed Nuur Carraale Duur oo la hadlay laanta afka Somaliga ee Idaacadda BBC-da,ayaa sidan uga hadlay
“Dadka waa la eegi doonaa oo dhawaaqyada dambe ee ka soo baxa waa la arki doonaayoo, laakiin waxa weeye bulshada afar qof iyo labaatan qof oo meel iskugu tagta iyo in qol qaadaa bulshada masiirkeeda ma matasho, ummaddu waxay ku tashato ee ay goosato lama diidi karo, laakiin intan imika dibada ka timid ee baritana dibada uun ku noqon doona ee ka yaaci doona Taleex ummadda ma matelaan. Inta ciida ku joogaysa ayaa xaq u leh inay masiirkooda ka tashato xaq u leh iyagaana nabadooda ka tashanaaya,”ayuu yidhi Maxamed Nuur Carraalle (Duur)
Dhinaca kale Mid ka mid ah Ergooyinkii Shirkaasi ka qayb galay ayaa Waaheen u sheegay inay maalmaha soo socda soo dhisayaan Hogaanka Maamulkaasi hogaaminaya, isla markaana si rasmi ah loo shaacinayo magaciisa, isagoo dhinaca kalena cadeeyay inaanay wax wada hadal ah la gelayn dawlada Somaliland inta ay gacanta ku hayso Gobolka sool “shirka waxa fadhiyay 375 Ergay oo ka kala yimi gobolada dhul-bahante dego waxaana laysku raacay in lagu dhawaaqo Maamul goboleed hoos tegaya DKM ah ee Somaliya”ayuu yidhi Maxamed Ismaaciil Samatar oo ka mid ahaa shirka ka socda Degmada Taleex
Muddo badan ayay Somaliland sharci darro ku sheegaysay maamulka Khaatumo oo ay xataa marar dhawr ah dagaal iskaga hor yimaadeen iyadoo ka diidanayd in maamul goboleed ka dhan ah Somaliland uu ka jiro gudaha dhulka Somaliland.
Laakiin aakhirkii Somaliland waxay wada hadal la furtay maamulka Khaatumo hoggaankiisa oo uu hormuud u yahay Cali Khaliif Galaydh oo ku magacaaban Madaxweynaha Maamul goboleedka Khaatumo State.
Kulankii ugu horreeyayna wuxuu ka qabsoomay xarunta dalka Itoobiya 2016-kii. Waxaanay Somaliland iyo Khaatumo ku wada gaadheen heshiis hordhac ah oo ka kooban 11 qodob. Oo kala ahaa sidan.
- In wadahadal iyo wada-xaajood lagu dhammeeyo khilaaf kasta oo jira.
- In wixii fadqalallo iyo dacaayad gudeheenna ah la joojiyo meelna looga soo wada jeesto.
- In meel looga soo wada-jeesto wixii gacan saddexaad ah ee faro-gelin ku samayn kara intay wadahalladu socdaan.
- In laga wada-xaajoodo wixii ku saabsan dhiig iyo dhaqanba.
- In laga wada shaqeeyo xoojinta nabadgelyada.
- In Ciidamadda Somaliland ee ku sugan gobolka Sool, deegaannada Sanaag-Bari iyo Buuhoodle dib loo qorsheeyo joogitaankooda, iyadoo la tixgelinayo marwalba baahida iyo xaaladda nabadgelyo siday tahay.
- In aan la qoron Ciidammo-beeleedyo cusub inta wadahadalladu socdaan.
- In Maamul-daadejin buuxda la sameeyo oo taabanaysa; dhinacyada Siyaasadda, Dhaqaalaha, Maamulka, Arrimaha Bulshada iyo nabadgelyada.
- In wada-jir looga hawlgalo sidii Mashaariic waawayn oo horumarineed looga hirgelin lahaa gobolladaas.
- In la iskakaashado sidii gargaar loogu raadin lahaa, loona gaadhsiin lahaa Dadka ku tabaalaysan Abaaraha.
- In Hay’adaha Samo-falka Caalamiga ah iyo Kuwa Qaramada Midoobay ka hawlgalaan, kana qaadaan Xayiraadda gobolladaas.”
Waxaana u qabsoomay kulamo dambe oo ay ku yeesheen dalka Jabuuti oo laga soo saaray qodobo lagu xoojinayo in wada hadaladu ay sii socdaan.
Kulankii ugu dambeeyay ayaa sabtidii todobaadkan ku qabsoomay caasimadda Somaliland ee Hargeysa waxaana laga soo saaray heshiis iyo go’aamo ay labada dhinac siku raaceen oo ka kooban in maamul daadejin la sameeyo, bil ka dib lagu shiro Burco iyo in Dastuurka Somaliland la furo.
Haddaba waxay is waydiintu tahay ma waxaa wada hadlayay laba Maamul oo la kala yidhaahdo Somaliland iyo Khaatumo oo wax isku raacaya mise waxaa wada hadlayay Somaliland iyo qayb ka mid ah dadkeeda oo wax tabanaya oo u baahan in la qanciyo oo ay helaan xuquuq ka maqan oo ay tebayaan? Su’aashaa jawaabteeda waxaa looga fadhiyaa in ay caddeeyaan dhinacyada uu wada hadalku dhex maray oo ay bulshada reer Somaliland wax badan iska waydiinayso,waxaana su’aalaha ay bulshadu is waydiinayso keenay oo ku dhaliyay waxaa ka mid ah in aan wali Prof: Cali Khaliif laga ahayn afkiisa waanu nahay reer Somaliland wax tabanaya laakiin uu markasta leeyahay waxaa wada hadlaya Khaatumo iyo Somaliland taasoo u muuqata in ay laba maamul oo isku mid ah in uu u dhexeeyo wada hadalku.
Waxaa kale oo la iswaydiinayaa maxaa bedelay mawqifkii Xukuumadda Somaliland ee ahaa in ay xaaraan tahay in maamul goboleed ka dhan ah gooni isu taagga Somaliland laga dhex sameeyo gudaha dalka. Mise Khaatumo ayaaba ka mid ah waxqabadkii Xukuumadda Somaliland layn waxaa la aasaasay muddadii ay jirtay Xukuumadda KULMIYE,e.
Halkan hoose ka daawo heshiiskii ugu dambeeyay ee ay Hargeysa ku wada gaadheen Somaliland iyo Khaatumo.
Xogsoormedia.com
abafgaab@hotmail.com
Hargeisa Somaliland