Hargeysa (Xogsoormedia.com ) abaaruhu waxaa ay dhacaan marka mudo aan dhulka roob ka di’in maka ugu horeysa, xoolaha iyo beeraha dadku ku nool yihiin, ayaa dhibaatadu saamaysaa.
waayo markaa roob la,aani dhacdo ee la waayo roobkii beerihii waraab ma helayaan oo ma baxayaan, dhulkuna waxaa uu isku badalaya omos iyo abaar, sidoo kalana xooluhu waxaa ay waayaan baadkii iyo biyihii ay ku noolaan, lahaayeen.
Intaas ka dibna waxaa dhacaysa inay xoolihii leedaan oo ay dhintaan, una dhintaan macaluul iyaga oo dirganla gaajo darted,iyo diifta xad dhaafka ah ee ka soo gaadhay abaarta dhacday.
Dadka oo ku nool xoolaha iyo beeraha wixii ka soo go’
a auau dhibaadu saamaysa oo ay taabata markaaba maada xoolaha iyo beeruhu ay yihiin laf-dhabarta dhaqaale ee dadkeena, waxaa dadka soo foodsaara culays fara badan oo ay abaarta dhacday ay sabab u tahay.
Waxaana saddexdan sanadood ee aynu soo dhaafnay ka dhacayay gabi ahaanba gayiga Somaliland, abaaro isdaba jooga, abaarahan oo ku dhuftay dhul daaqsimeedkii ay xooluhu ku bixi jireen xiliga jiilaalka.
Inkasta oo ay abaaraha dhacay ay waxyeeladoodu kala weyn tahay,oo ay hadba ku xidhan tahay abaar kasta dhibaatada ay geysato,ay ka tagtaa inta ay le;eg tahay.
Hadaba waxaa jiray abaaro gayiga iyo gobolada Soomaalidu degto ka dhacay dadkuna magacyo kala duwan ay u bixiyeen, magacyadaas oo ah qaar lagu xasuusto markasta oo ay abaari dhacdo,waxana abaaraha ka mid ahaa, abaarti Agosto ee sanadkii 1947-kii, abaartiii Baastaley ee sanadkii 1962-kii, abaartii Dabadheer, ee sanadkii 1972-kii iyo abaarihi Harga-Cuna iyo Haariya, abaarta sanadkan aynu ku jiro dhacday waxaa ay la baxday oo lagu xasuusta Oday ka daweyn.
hadaba sidaas oo ay tahay waxaa sanadahan u danbeeyay dhacay abaaro saamayntooda, iyo dhibaatadoodaba leh, oo badi dadka ay xoolihii kaga baxeen.
Sidoo kale waxaa aad arkaysa oo ay indhahaagu qabanayaan in deegaankasta oo aad marto in ooda loo rogay xeryihii ay xooluhu gali jireen, lana rabaaliyay guryihii ay dadku daganaayeen, taasina daliil iyo marag madoon ay u tahay qofkasta oo in uu jiidhkiisu damqanayo abaarta wadanka ka dhacday..
Xoola dhaqato ku sugan deeganada waqooyiga galbeedka iyo bariga Somaliland ayaa sida la sheegay ka cabanaya cudurro ay sheegay in ay ku dhaceen xoolaha oo durba uu dhimanayo neefka.
Qaar ka mid ah xoolo-dhaqatada oo markii hore abaaro iyo biyo la’aan darteed uga soo hayaamay deeganadii ay degenaayeen, oo miciin biday dhul daaqsimeedka xeebaha waqooyiga Somaliand ayaa haatan bilaabay in ay dib uga soo noqdaan kana soo deegaanadii ay hore u daganaayee.
Maxamad Macalin Mahdow Axmed oo ka mid ah dadka xoola dhaqatada reer guuraaga ah oo la hadlayey Website-ka Xogsoormedia ayaa sheegay in xaaladda nololeed ee xoolo dhaqatada reer Somaliland ee bilo ka hor u hayaamay xeebaha waqooyiga Somaliland in ay taagan tahay meel halis ah, isagoo sheegayna in tiro xoolo u badan geel iyo lo` in ay u le`deen xanuunno aan la garanayn iyo abaaro baahsan.
Xanuunadan oo ah shuban uu neefkii fuuq- baxayo kuwaaso, marka uu ku dhaco xooluhu ay horay markaaba neefkii ka dhimanayo, mana jirto ilaa hada wax daawo ah oo lala soo gaadhay xoolaha dhamaaday ee dabar-go’ay oo lagula tacaalo cudurradan halista ah ee xoolaha laynaya
Maxamad Macalin Mahdow Axmed Maxamad isaga oo arrimahaas ka hadlayana waxa uu yidhi “wadanka Somaliland sanadka abaar ba’an oo aan hore inoo soo marin ayaa ka dhacday, hase ahaate xoolihii wax xeeb iyo galbeed tagay oo baritagay weeyaan, wax fayoobaan kala soo noqdayna lama sheegin, Adhi Geel iyo Lo’ba oo waa ay wada xanuusanayaan intooda badana waxaa ay u lee’deen xanuunada haleelay”
Maxamad Macalin oo ka hadlaya sababtan keentay in ay xooluhu xanuunkan ay qaadaan waxaa ay tahy waxaa uu yidhi “xoolihii markii ay meel walba isaga soo wada yimaadeen ilayn usha cirka loo tuura dhulka uma dhacayse, waxaa ay kala qaadeen xanuuno, markaa wax fayoow oo caafimaad qaba kama soo noqon siiba geela haw badnaade, waxaana maanta xoola u noqonaya ,oo dhaama neefafkii duleedada reeraha lagaga tagay, ee la xaasaaminaayay,”
Maxamad waxaa uu xusay In maanta xoolaha quudkoodu u yahay raashin gacanta laga siiyo oo loo dhigo isaga oo arintaas ka hadlayana waxaa uu yidhi “ragii joogaynaa geeli oo sodon sodon, halaad oo ay badankoodu irmaan yihiin, raashin ayaa la siiyaa oo ay cunaan xooluhuna markii ay hagaagsanaayeen afar halaad oo kaliya ayaa laga dhargi jiray, xoolihii markaa sidaas ayay maanta u tamar daran yihiin oo abaarbaa laysay, oo madawgii yaraa ee ay tageena waa ay isdhaafiyeen, xoolahana maanta goobyar oo kali ahi ma qaadi karto, ee dad iyo xoolaba waala liita”
Dhanka kale Maxamad waxa uu faahfaahinka dheerada ka bixiyay deeganada ay xooluhu tageen ee ay ay miciinka iyo manaafacaadka bideen waxaanu yidhi “Geelashii waxaa ay ka dhaadhaceen waa Dawga – Cad oo ilaa Xeeb iyo Lug-haya ayay halkaas ka gaadheen, Lug-haya markaa ay gaadheen ayay halkaas ka soo noqdeen,deegaanada Lug-haya Burka Cabdi-Geedi, Cali-Xaydh, Bildhaalay, Boodaale, Ceela-helay, markaa deegaanadaas aad iyo aad ayay xooluhu ugu dhinteen, haday geel noqoto haday adhi noqoto iyo haday lo’ noqotaba wixii dhaadhacay ee xeebtaa hoose u dhaadhacay,markaa geelashii iyo xoolaha wixii soo socon karaayay badhbaa dowga lagu soo dhaafay, macaluul darteed, maada ay sidaas tahayna xoolihii iyo dadkii wadayba waa ay isla dhib muteen”
Maxamad Macalin isaga oo hadalkiis siiwata waxa uu intaas ku daray oo uu yidhi “ rag kadino dhan oo Lo’a watay ayaa jiray oo kadinadii kala badh kaga yimid Dawga sidii ay u soo tukubineyeen, xoolaha kale sida Dameeraha iyaga hadalkoodaba daa oo marka horba kir uunbaa la odhan jiray oo wax dad u xilqababa may aheyn, oo kuwii loo xilqabay ee la wadwadi jiray ayaaba noocaasa markaa dameerana hadalkoodaba daa
Maxamad Macalin waxaa uu ugu danbeyn wasaarada xanaanada xoolaha iyo xukuumada Somaliland-ba ugu baaqay in gurmad deg-dega lala soo gaadho xoolahan leeday ee bakhtigoodi meel walba yaalo.
By: Wariye Khadar Maxamad Xaashi
Xogsoormedia.com
Hargeysa Somaliland