Wasaaradda Caafimaadku Maxay Ka Ogtahay Ajaanibka Jeebabka Dadweynaha U Furtay Dukaamadda?

0
388

 

Faallo: Maxamed Cumar Sheekh Weriyaha Wargeyska Saxafi Ee Gobolada Galbeedka Somaliland

Dhawr iyo labaatan sano oo ay jirtay Somaliland ayaa waxa jiray is beddelo dhinaca adeegyadda caafimaadka dadweynaha oo ay samaynayeen hay’adihii caafimaadka ee dawladihii hore dalka u xukumi jiray.

Sidoo kale ayaa waxa dalka ku soo qulqulayay adeegyo caafimaad oo wax tar iyo waxyeelaba u lahaa dadweynaha hadday noqoto dhinaca daawooyinka wakhtigoodu dhacay ee la soo koontarabaaniyo, kuwa hay’adaha caalamiga ah ugu deeqaan iyo kuwa aan manaafacaadkoodu wax saamayn ah ku lahayn bukaanka reer Somaliland, waxana aad u yaraa daawooyinka iyo qalabka lagula tacaalo xanuunada kala duwan iyo daawooyinka tayada leh ee wax ka taraya xanuunada.

In kastoo horumar badan laga gaadhay adeegga caafimaadka dadweynaha dalka, dhakhaatiir wax ku bartay dalka, muwaadiniin qurbajoog ahina kor u qaadeen adeegyadaasi , isla markaana ay bateen Cusbitaaladii, MCH-yadii iyo xarumaha caafimaad ee gaarka loo leeyahay, hase ahaatee waxa dhinac socda adeegyo caafimaad oo welwel badan xambaarsan dalkana la yimaaddeen dhakhaatir ajnebi ah , sixirrooleyaal iyo xarumo caafimaad oo aan loo eegin inay dadweynaha u leeyihiin waxtar iyo waxyeelo midkood, waxaanad mooddaa in wasaaradaha caafimaadka ee dalka soo maray ama ta wakhtigani ka mashquuleen xakamaynta mashaariicda caafimaadka ee dhibaatada u leh dadweynaha, dalkana soo geliyaan inta badan muwaadiniin reer Somaliland ah oo aan badankoodu lahayn khibrado caafimaad,  shaqdooduna tahay uun siday dhaqaale u heli lahaayeen, qaarkoodna ka shaqaysan jireen ka ganacsiga badeecadaha kale iyo dawooyinka dhacay, qalab caafimaad oo wakhtigiisii dhammaaday.

dhawr iyo tobankii sanadood ee ugu dambeeyay, gaar ahaana afartii sano ee ugu dambaysayba waxa dalkaa ku soo qulqulayay ajnebi ka shaqaysta caafimaadka dadweynaha, dalkana ka samaystay ama looga sameeyay xarumo caafimaad, isla markaana laga xayeysiiyo warbaahinta kala duwan e dalka  shar iyo khayr midkay doonaaba dalka ha u yimaaddeene .

Dhakhaatirtan iyo ajnabiga kusoo qulqulayey dalka ayaa waxay ka kala yimaaddaan dalalka Aasiya,kuwa Afrikaanka ah, Ruushkii burburay, Carabta iyo meelo kaleba , waxana barbar socda kuwo Soomaali sheegta oo ku shaqaysta wax loogu yeedho dawo dhaqameed,  sixirroolayaal  geedo la laaqayna  dadka bukaanka ah u siiya dawo ahaan, iskana baalmaray dawo dhaqameedka ilaahay ku sheegay kitaabka quraanka kariimka ah oo dhibaato caafimaad u keenay dadweynaha dalka .

Magaaladan Boorama ,ahna magaalooyinka ajenbi aan la ogeyn xirrfadaha ay kala yimaaddeen dalalkoodii kaga shaqaystaan xarumo caafimaad oo loo furay ayaa waxa u dambeeyey xarun caafimaad oo nin Kenyan  ahi  kaga shaqaysto dawo dhaqameed dadka uu  dawo ahaan bukaanka u yimaadda ugu qoro geedo aan la ogeyn waxay ka samaysanyihiin ,q iimahoodana lagu qiyaasay ilaa 200 oo Doolar, taasoo anma geedahaasoo sida la ii sheegay uu bukaanka u qoro marka u taabsiiyo bir u haysto oo u qofka jidhkiisa taabsiiyo una sheego in birtaasi sheegtay ama sheegto xanuunka haya bukaankaasi.  Dadka u taga oo sida la ii sheegay u badan Haween iyo dad waayeel ah, ayaa qaarkood aaminsanyihiin  in ninkani shaybaadh la’aan garto xanuunka qofka haya, sidaana uu ku hanto quluubtooda ,waxayna arrinta Kenyankani  durba muran iyo shaki kala dhexdhigtay qoysas badan oo hooyooyinku ku indho adagyihiin booqashada kenyankan , halka aabayaashuna welwel badan ka qabaan daaweynta ninkani u adeegsanayo waxyaalaha qarsoon , geedaha iyo birtaba , iyo dhaqaalaha xoogga leh ee kaga baxaya daaweynta shakiga leh.

Ugu dambayntiina wasaaradda caafimaadka iyo laamaha gobolada dalka ay ku leedahay masuulyiintooda ayey saarantahay masuulyiyadda caafimaad ee shicibku ku heli karaan adeeg caafimaad oo wanaagsan ,kagana joojin karaan waxyeelada kasoo gaadhaysa xarumaha caafimaad ee ajnabigu u furtaan jeebadaha dadweynaha, kuwaasoo aan la ogeyn takhasuskooda, xirfadahooda iyo liisamada la siiyeyba .