Waxa ay ahayd caways ay neecaw qaboobi dhacayso, cirkana waxa ku shaqlanaa daruuro hadoodilay dayaxii, hasayeeshee nalka waddada hareereheeda ku taxan ayaa iftiimiyay aagga oo dhan.
Goobuhu kala wacan’e, waxa aan fadhiyay beeraha nasashada ee ku teedsan jidka wabiga Niil ee badhtamaha caasimada Khartuum. Saxansaxo iyo udgoonka rayska ee ka soo kamkamayay dhinaca wabiga ayaan sanka la raacayay.Cimilada wacan waxa ku lammaanaa oo ay indhahaygu qabanayeen dad raxanraxan ah si wanaagsanna u labisan oo ku soo qulqulaya dhinaca beerta, kuwaas oo qoysay iyo qofafba lahaa. Koob qaxwe ah oo ay I soo hor dhigtay gashaantida reer Itoobiya ee meherada shaaha goobta ku haysatay ayaan mar horeba laastay.
Jawiga dagan ee aan ku jiro waxa dhadhan u sii yeelay koox dhalinyaro Suudaan ah oo Cuud (Kaman) ku tumanaya meel agtayda ah, oo aan dhagta u raaricinayo heesaha dabacsan ee ay darandooriyayaan. Lurka daltabyada iyo boholyowga aan u qabo dalkii iyo dadkii ee ay igu sii kaakiciyeen barbaartaas dhulkoodii hooyo ku damaashaadayaa ayaa waxa aan dabdamis uga dhigayay dhagaysiga kaydka heesaha qaraamiga ah ee aleenka (Moobilka) iigu jira, kuwaas oo aan kolba mid saarayo. Xusuusta beri-samaadkii ayaan dhex mushaaxayaa marka aan maqlo codka dananaya ee hobolada Waaberi iyo kuwii ka horeeyay ee Walaalo Hargeysaba.
Ka rog oo hadana saar. Dananka dhagtayda soo gaadhayaa ma xareedintii boqorka codkaa? Haa, waa laftiisii. Ma hoobal kale ayaa kaga dubaaxiya dareenka inta kashoodu nooshahay ee fanka dhadhansada. Midhaha I beerqaaday ee xididada wadnaha xanxantaynayaa ma hal-muceedkii boqorka maansadaa? Oo ma hal-abuur aan Hadraawi ahayn ayaa sidaa u falkin kara erayadaa farshaxanka ah. Laxanka macaan waxa badihii nagaadiga ka soo curiyay haldoorkii mulaxamiistayaasha waa Xassan Sabriye Afrax (Xassan Gareed). Gacan macaanaa xerta tumaysaa, astaantii midnimada iyo dawladnimada soomaalida ayaad ka dhadhamaysa habdhaca muusigooda. Wada garate heesta aan ka sheekaynayo waa heestii Cajabeey Cajiibeey.
Cajabeey Cajiibeey,
Cawo iyo ayaaneey,
Caqligaad xadaysaa.
Gorfaynta Heesta:
Dadka ku xeeldheer abla-ablayta Fanku waxa ay heesaha ku sheegaan inay yihiin: Fanka isku lamaaneeya midho dux leh, cod dabacsan ah iyo muusik dananaya oo helay dhag la jaanqaada quruxda habdhacooda, kaas oo ay ka siman yihiin dhammaan ilbaxnimooyinka dunidu. Heestanina waxa ay isku darsatay luuqda halaasiya oo aan laga xiiso goynayn, midho si farshaxan ah loo soohayn oo dareenka jacaylka la falgalaya, Laxan quluubta beerqaadaya iyo Muusig ruuxda xaradhaaminaya
Heesta Cajabeey waxa ay kooban tahay hordhac kooban, saddex hormo iyo dhextaal aan kala dhicin oo midba mid ka ashqaraarsan yahay. Dhextaalka oo muran badan ay ka keeneen dadka seef la boodka ahi ha I noo danbeeyee aynu hormooyinka mid mid isu dultaagno.
Qaabka geeraarka ah ee uu isagu kala bixinayo hoobalku hordhaca heesta waxa uu ku galinayaa dareen lamid ah ka xiinka ka horeeya inta aanay dhibicda heegadu ku soo gaadhin oo aad feejignaan ku dhawrayso. Erayo jacayl ah oo xeel dheer, muhasho ka dhalatay daymada koowaad ayuu abwaanku kugu soo gaadhsiinayaa hab farshaxana.Waa ashqaraar iyo amakaag, maya waa hoodiyo ayyaan bilicdan aan arkayaa, haa garaadkiiba waad xaday ayuu odhanayaa:
Cajabeey cajiibeey
Cawo iyo ayaaneey
Caqligaad xadaysaa.
Intaa kadibna dhibicdii ayaa ina soo gaadhay, caydhkiina wuu ina qabsaday, laxanka ii badal.
Hormada kowaad:
Marka laga hadlayo afmaldahana gaar ahaan qalabka eekeeyaha heesaha ugu qotoda dheer haddii cod loo qaado –aragtidayda, waxa afarta kaalmood ee hore kala gali lahaa heestan cajabeey, ta Sida geed caleenlo*, Sayloo guyaal badan* iyo heesta Guuleed ma joogaa*.
Eekeeyaha heestan ku jiraa waxa uu inta hore kaga duwan waxa uu abwaanku ka leexday qaabka hal-abuurada kale oo aad u adeegsada erayga SIDA, Hadraawi waxa uu soo kordhiyay labada eray ee kala ah (Cad waxaad wadaagtaan iyo biyo wada cabteenoo) oo qurux iyo curin cusub ku kaabay heesta. Wuxu yidhi:
Waxa aad biyo wada cabteen ama aan lagaa garan, geed dhulkii barakaysnaa ee Calmadow iyo buurtii Daalo ku yaala, oo aan abaar iyo oon arag. Dhirta kalena ka muuqaal qurxoon, oo ay hoobaan bislaatay rucub rucub u soo laalaado, ubaxuna kor iyo hoos midabo jaadba jaad ah uu ku sharaxay. Kaas oo ay caleentii is hadoodishay.
“Sida geed cal iyo buur
Carro hodan ku yaaloo
Cokanoo irmaanoo
Dhirta kale ka caynoo
Hoobaan casuuslihi
Laamaha cuslaysoo
Ubaxuna tin iyo cidhib
Kaga dhigay cabaadhyoo
Dusha sare caleentii
Cidhifka isla gaadhaad
Biyo wada cabteenoo..”
Hormada Labaad:
Jilidii koowaad ayaa idlaatay, muuqaalkii labaad ayaa daahyada laga qaaday. Buur iyo waqooyi ayaynu joognay, imikana waxa uu abwaanku ina horkeenayaa Hawd. Cad waxa aad wadaagtaan inan yahay, dhulka oo cosobka iyo cagaarkii isa simay, oo aan meel banaan oo cagta la saaro lahayn. Mayee waad ka qurux badan tahayba.Dhulkaas barwaaqada ah oo ay goor casar gaab ah daruuruhu ay dul joogaan, Cadceeda iyo dayaxuna uu midba cidhif ilayska uga soo diray, oo falaadhaha qoraxdu inta ay daruurihii ku dhaceen midab dahabiya heegadii ku fidiyeen ayaa la mid tahay.
“Cad waxaad wadaagtaan
Dhulka oo cagaarloo
Cosobkii is gaadhoo
Cagta meel la saaroo
La cuskado lahayniyo
Fiid cawl horaantii
Cirka oo daruuruhu
Ku dhigeen canjiidoo
Dayixiyo cadceeduna
Cidhifyada ka joogaan
Sagal caasha saaraad
Biyo wada cabteenoo.”
Hormada Saddexaad:
Dhaqanka waa rugta uu ka shidaal qaato afku guud ahaan gaar ahaana suugaantu, qof walina inta uu ka yaqaano dhaqankiisa, hiddahiisa, deegaankiisa iyo duunyadiisa ayuun buu ku soo gudbiyaa humaagga uu rabo inuu inala wadaago. Hadraawi waa abwaan midhihiisa aad ka dhadhansan karo baac fogaanta iyo hodonimada afkiisa. Deegaankii intuu ka yimi ayuu duunyadii ina dul keenayaa, gaar ahaana gamaanka oo geella kadib ahaa noolaha ugu qaalisan soomaalida agteeda. Gamaanku iskuma jiro waa fardaha halka aan u socdaa. Waxa uu isku lamaanaynayaa kaalintii iyo malkadii ay farduhu dadka ugu jireen iyo qiimaha ay inantani agtiisa ka mudan tahay iyo jacaylka uu u hayo. Wuxu yidhi:
“Sida faras cag fududoo
Cadda horror yaqaanoo
Gulufkiyo colaadaha
Ninka lihi cad goostaa
Ragu kuu cugtamayaa
Cimri dherer hadhkaagaan
Riyo kula caweeyaa
Culimada jacaylkee
Cawdayda goysee
I cadaadinaysaay
U calool nuglaadaa
Biyo wada cabteenoo…”
Horta heestu waa saddexdaa hormo, hadaad hormadan gunaanadkeedii sugayso waxa ay ku xidhan tahay dhextaalka saddexda hormo ee hore, kaas oo ay dadka indhaw araga ahi ay si ka duwan macnaha ay xambaarsan tahay ula kaceen. Dhextaalku waxa uu leeyahay:
“Hadaan lay cadaabayn
Rabi ii cadhoonayn
Dadku inu ku caabudo
Madawgiyo cadaankuba
Ku caleemo saartaan
Sow kuma canaanteen!”
Marka koowaad abwaanku wuu afeeftay, waxa uu dhahay ‘Haddaan Lay Cadaabayn’ oo macnaheedu yahay haddaanan Alle ka baqanayn cadhadiisa – waayo, wuu xaaraantinimeeyay in cid aan isaga ahayn la caabudo, waxaan dadka ku odhan lahaa heblaayo caabuda. Laakiin taas ma samaynayo oo alle ayaan ogolayn. Xadiis Nabiga ka sugmay (NNKH) ayaa jira macnihiisuna yahay (Haddaan cid amrayo in ay u sujuudo cid aan ilaahay ahayn, gabadha ayaan amri lahaa inay ninkeeda u sujuudo) taasi waxa ay ina tusaysaa in aanay wax dhibi ku jirin hadalka maansada waayo muu amrin in la caabudo ee waxa uu dhahay haday banana tahay waan samayn lahaa. Waxaaba laga soo dhex saari karaa meerisyada Alle ka cabsiga Hadraawi heerka fog ee uu gaadhsiisan yahay.
Gunaanadkii waxa anyu qormadan ku soo qaadanay gorfaynta heesta Cajabeey, oo ka mid ah heesaha ugu toolmoon dhinaca farshaxanka. Heestani waxa ay ku waari doontaa xusuusta iyo maanka ummada soomaaliyeed gaar ahaana inta is jecel oo ku dhayi doona dakharada cishqiga. Sidoo kalena inta ruuxdooda dabacsanaanta iyo dadnimo jacaylka la rabta ayaa kaga sifayn doona quluubtooda xumaanta iyo necbaanshaha.
Aynu u ducayno Hoobalkii heestan inagaga farxiyay –Tubeec, oo hoygii nagaadiga iyo waaritaanka Eebbe agtiisa u guuray. Noloshiisa adduunkana isaga oo ina jecel darteenna hibadii ugu qaalisanayd ee Alle ku manaystay oo ahayd codkiisa inoogu deeqay. Balse aynu sidaynu rag horeba u hoojinay ama uga abaal ka dhacnay, uu ina sagootiyay isaga oo aan inaga helin gacantii iyo waynayntii uu u baahnaa, gaar ahaana maalmihii ugu danbeeyay ifka oo uu dagaal kula jiray xanuun haleelay.
Fiiro Gaar ah:
*Heesta Cajabeey: laba jeer ayuu fanaanku qaaday, hormooyinku wuu iswaydaariyaa.
*Heesta Sida geed caleenloo waxa curiyay: Abwaan Axmed Saleebaan Bidde.
*Heesta Guuleed ma joogaa waxa leh Abwaan Yamyam (IHUN).
*Heesta Sayloo guyaal badana waxa leh Abwaan Xasan Ganey.
Cali Maxamed Cabdi “Cali Ileeye”
Email: caliileeye@gmail.com
Facebook: Cali Ileeye
Khartoum, Sudan
