Faallo – Maxamed Cumar, Weriyaha Saxafi ee Awdal
Laba toddobaad oo qalalaase siyaasadeed iyo ammaan-darro hadhaysay degaanno ka tirsan gobolka Awdal gaar ahaanna Boorama ayaa xaaladdu haatan deggentahay balse aan la ogeyn waxa ka dambayn doona waanwaantii ergooyin ka socday Xukuumadda iyo Madax-dhaqameedyada kale ee reer Awdal ka gaadheen baaqa xubin ka tirsan Salaadiinta reer Awdal ku dhawaaqay dagaal ka dhan ah Somaliland dawladnimadeeda.
Xalka laga gaadhay arrinta suldaankaasi laguna magacaabo Suldaan Wabar, ayaa ku timi markii hoggaamiye-dhaqameedyada beelaha reer Awdal badankoodu ku dhawaaqeen inaanay la socon, teegeerana siin doonin baaqa suldaankaasi oo aan haatan la ogeyn meel u kaga suganyahay dalka iyo kuwa deriska ahba, inkastoo markii hore ay taageero u muujiyeenna haatan kala noqdeen taageeradaasi.
Suldaan Abiibakar, hoggaamiye-beeleedka Jibriil-yoonis ee deegaanka Boorama, ayaa sidoo kale gaashaanka ku dhufatay cid kasta oo ka soo jeeda beelaha uu suldaanka u yahay, kuwa Samarroon, dawladda iyo ergooyin kaleba si loo wada hadlo tabashooyinkii reer Awdalna xukuumaddu u meelmariso, Beelaha Samarroonna shir ugu qabsadaan Geb, waxaanad mooddaa in xaalka suldaankaasi dhaafsan yahay reer Somaliland iyo beelaha uu suldaanka u yahayba.
Suldaan Wabar oo aan dhawr jeer kulannay ayaan ku sifayn karaa inuu yahay nin aan hadal badnayn, waa nin dhallinyaro ah, kana mid ah qurba-joogga reer Awdal ee dalka Maraykanka, saddex sanno ku dhawaad ka horna lagu caleemo saaray magaalada Qulujeed, hoyga madaxweynihii hore ee Somaliland Daahir Rayaale. Waa nin ka baxay dalka sagaashameeyadii wax yar kaddib markii Boorama lagu aasaasay Somaliland dawladnimadeeda, isagoo sannadihii u dambeeyey ee u ku sugnaa dalka Maraykanka iyo Somaliland u ololeyn jiray Soomaaliweyn. Inkastoo Somaliland ku soo dhaweysay dalka markii uu dib ugu soo laabtay, haddana soo dhaweyntaasi kaddib Suldaan Wabar Kama tanaasulin nacaybka uu u qabo dawladnimada Somaliland, isagoo aaminsan inay tahay uun beel xukunta beelaha kale ee reer woqooyiga.
Wuxuu goob joog ka ahaa markii xoogagga SNM soo galeen Boorama aanad mooddo inay maskaxdiisa ku jiraan wixii Boorama ka dhacay 21 sanadood ka hor, waxyaalahaas oo waa hore reer Awdal iyo reer Somaliland iskaga saamaxeen shirbeeleedkii Boorama 1993kii, isagoo dhinaca kalena Suldaanku aragtidiisaasi sii xoojiyey kaddib caleemo-saarkiisii 2011kii. Dhinaca axsaabta Somaliland waxa uu inta badan Boorama ku soo dhaweyn jiray xisbiga UCID, halka xukuumadda golaheeda wasiiradana ay wada sheekeysan jireen tiro yar oo ka mid ah. Tan iyo markii uu dalka ku soo laabtay laguna caleemo saaray ayaa sidoo kale waxa uu sii xoojiyey dalkana keenay badi qubajoogga reer Awdal ee ay isku fikirka yihiin haatanna ku taabacsan baaqa ka soo yeedhay.
Markaad eegto dareenka baaqa Suldaan Wabar ay ka qaadeen dadweynaha Somaliland, xukuumadduna awoodeeda milatari soo duldhigtay gobolka, waxay cid kastaa garan kartaa in arrinka Wabar aanu ahayn mid reer Somaliland ku kooban, hase yeeshee loo baahnaa in dib loo raaco taariikhda ama lugta muwaadiniinta dalka Maraykanku ku leeyihiin dagaalada ka dhacaya daafaha dunida aynu maanta joogno, dalalka ay dhalasho ahaan kasoo jeeddaanna ugu geystaan dhibaatooyin keena dagaallo, barakac, iyo xasilooni-darro, waxaanad is odhan kartaa waxaa loo baahnaa in cadaawadda Suldaan Wabar ku baaqay lagala xaajoodo masuulyiinta dalkiisa labaad ee Maraykanka oo ay haatan caruurtiisa iyo xaaskiisuna deggenyihiin, maadaama sharcigiisa Maraykanku u suurtagelinayo in dal kasta oo la deris ah shar iyo khayr mid uun u joogi karo, muwaadin aan dalka geesna uga bixinina fursaddaasi heli karin, sidaa darteedna wejiga labaad ee Suldaan Wabar lagu soo xero gelin karana loo maro wada-xaajood lala galo dalka u haatan dhalashadiisa labaad haysto ee Maraykanka, maadaama beelihii uu Suldaanka u ahaa, salaadiintii reer Awdal iyo dawladduba u taag waayeen inay beddelaan mawqifkiisa ka dhanka ah Somaliland, kaas oo ka fog ama aan xidhiidh la lahayn arrinka saami-qaybsiga reer Awdal ka filayaan xukuumadda, taas oo aad moodo in baaqa suldaankani hadheeyey.
XIGASHO: WARGEYSKA SAXAFI