Hargeysa (Codka Hargeysa) – Maareeyaha Horumarrinta Wadooyinka Somaliland Mr: Xasan Cali Cismaan ayaa ka warbixiyey wadooyinka dalka ka socda iyo caqabadaha horyaalla.
Maareeyaha waddooyinka Xasan Cali Cismaan ayaa sheegay in caqabadda ugu weyni tahay qalab yaraan iyo xaga dhaqaalaha oo aanay awoodin inay waddooyin badan hal mar sameeyaan.
Sidaasna waxa uu ku sheegay waraysi gaar ah oo uu la yeeshay wargeyska Saxafi, waxaanu waraysigaasi iyo jawaabihii uu bixiyey u dhaceen sidan:
S: Maxaa idiin qabsoomay mudaddii aad xilka maareeyenimo haysay?
J: Horta waan kaaga mahad celinayaa booqashada aad nagu soo booqateen xafiiskayaga, marka labaad sidaa aad u sheegtay wakaaladdu waxa ay jirta muddo 2 sanadood ah oo waxaa la aasaasay sanadki 2012 bishi Oktober oo uu digreeto madaxweyne lagu aasaasay wakaalad ahaan, horeba way u jirtay Somaliland Road Authority (SRA) baa la odhan jirey oo hay’ad madax banaan bay ahayd, balse sidan baa loo bedelay markii dambe hay’adda horumarinta wadooyinka, muddo laba sannadood ah ayey jirtay oo aan aniguna joogay, runtii wax badan baa qabsoomay oo wax badan ba isbedelay, wejiyo badan ayay yeelatay Wakaaladu, wadooyin badan ayaa dalka ka socda oo qaarkoodna dhamaadeen, qaar kalana qorshaha weli ay ku jiraan. Wadooyinka dhamaaday waxa ka mid ah wadada Boorama & Dilla, mudaddii wakaaladdu jirtay qaybta ay dadweynuhu ay dhisteen maahee ee qaybtii kale oo ahayd 16 kilomiitir way dhamaadeen oo waxa dhamaysay dowladda Somaliland. Wadadii Kalabaydh iyo Wajaale, iyaduna way dhamaatay oo waa la maraa, wadooyinka kale ee socda waxa ka mid ah kuwa bulsho ay waddo iyo kuwa dowladu wado, kuwa bulshadu ay waddo aan ku horeeyo, galbeedka marka aan ka soo bilaabo waxa socda Wadada Allaybaday oo meel fiican maraysa, Balligubadle ila Hargeysa oo iyaduna meel fiican maraysa, Sallaxley illa Hargeysa oo iyaduna meel fican maraysa, Dawga cad oo meel fiican socota, Burco illa Oodweyne oo iyaduna hadeer ku dhow dhamaad oo iyadu laami maaha waa cara tuul. Barnaamijka ugu weyn ee ay dowladdu tunka ay saaratay isaguna waa wadadda Ceerigabo oo 284 kiilomiitir ah, iyaduna hadeer waxa gabogabo ah 30 kiilomiitir.
Sodonkan Kilimitir ee aad wadadda Ceerigaabo dhisteen ma Carro Tuul baa mise waa waddo laami ah?
J. Mayee Daamurkii waxa aanu saaraynaa toddobaadka soo socda haddii ilaahay idmo Oo daamurkiina waa u diyaar oo wax waliba waa u diyaar. 30-ka kilomitir, 10 km waxa ay ka soo bilaabmayaan Ceerigaabo ayay ka soo bilaabmayaan, 5km waxa ay ka soo bilaabmayaan Ceel Afweyn bay galbeed uga soo socdaan, 5km magaaladda Gar-adag ayay iyaguna galbeed uga soo socdaan, 10km Ina Afmadoobe ayay bari uga socotaa. 30ka kiiloomitir oo baahsan ayaa iyagu hadeer gabogabo ah oo Damurkii bay sugayaan oo carro tuulkii iyo wixiisii waanu dhamayn. Waxa kale oo hadda aanu bilownay qorshihiisa afar km oo kale oo aanu carro tuulkii aanu u geynay oo aanu bilownay xilligan, 40 Km oo u qaybsanaan doona dhinaca Bariga iyo galbeedka ayaa dhamaanaya markaa… barnaamijka Ceerigaabo sanad buu hadda socdaa, meel fiican oo aanu ku faani karo ayuu marayaa, Waa wax lagu faano marka aad aragto shaqada intaa le’eg ee mudada lagu qabto iyo hantida lagu qabtay oo aan meel kale ka imanin oo ah wixii khasnadda dowladda ah, meel kale waxba kamay iman. Waxa kale oo aan ugu talo galay wadada dhamaystirkeeda ayaa jirta ee dhinaca Daamurka wixii wadadu u baahnayd oo dhan in qandraas lagu bixiyo oo qolo ayaa qaadatay oo 25 kun oo foosto ayaanu u dalabnay oo hadda soo socota. Marka waxa aanu is leenahay mashruucaasi dedaalkiisuna ma yara oo inta hadhay way badan tahay, laakiinse wax walba bilow bay leedahay bilowgiisa wajii khayr badan ayuu leeyahay runtii.
Mareeyee Qandaraaska aad bixinaan ee Daamurka ma jirtaa cid qiimaysa tayadda daamurka la keeni doono?
Shuruudihii ay ku qaateen bay ka mid ahayd, iskama keenayaan ee waxa aanu u qornay nooca aanu rabno ee daamurka ah calaamadihiisa wixii aan ka doonayno, hadaanu lahayn wixii aanu uga baahnayn iyagaa iska leh, shuruudda ayay ka mid tahay. Mana qaadayno ilaa aanu hubino oo aanu baadhno oo aanu shaybaadh ama Laab geyno in uu yahay kii aanu u baahnayn ma soconeyso, marka way ku qaasban yihiin inay horta keenaan wixi dalabku uu ahaa ee heshiiskuna uu ahaa, haday keeni waayaan heshiskaasi wuu buuray.
Waxa jirta wado isku xidha Boorama iyo Lughaya oo madaxweynuhu sanadkii hore dhagax dhigay, halkay wadadaasi maraysaa?
wadadaasi waxay ahayd Boorama ilaa Saylac ama Lughaya, madaxweynuhuna wuu ku mahadsan yahay dhagax dhigaasi, hamiga madaxweynaha iyo ta dadkaba way ahayd wadadaasi in la dhiso, laakiin hadeer waxa ay dawladdu ku mashquushan tahay Wadadda Ceerigaabo, marka ay wadadaasi dhinac u dhacddo ayey wadadan kalana ku xigaysaa, waana ballan ka go’an dowladda in la isku xidho Saylac ilaa Sanaag.
Wadooyin badan ayuu madaxweynuhu dhagax dhigay, qaar bilaabmay iyo qaar aan wali la bilaabin, marka ma caqabad baa jirta maxay wadooyinkaasi u bilaabmi waayeen?
J. Dee wax weyn maaha adeer, waxa weeye marka waxaas oo dhan la wada arkayo waxa jira master plan ba la yidhaa oo sida uu u kala muhiimsan yihiin ayaa loo waddaa, dhaqaalana caqabadi way ka jirta, dhaqaale badan oo waxaas oo dhan mar lagu wada qabto ma haysanno. Halkee baad ugu horeysiin halkee ku xiigsiin, waa su’aalo badan oo la is waydiinayo? Mid laga tagayo waxaa la dhagax dhigey ma jiro, ee imkaaniyaadka ama qaybintiisa ayaa lagu jiraa, , kolba wixii la karayo meeshii loo karayo ayaa loo samaynayaa. Mar qudha lama wada bilaabi karo dowlad aan la aqoonsanayn ayaanu nahay, oo cidi aanay dayn siin karayn ayaanu nahay, deeqo ma jiraan oo deeq cid bixisaa ma jirto. Wixii dadka iyo dowladduba lahayd waa dal isku wada tashaday oo waa dad isku wada tashaday weeyaan. Marka isku tashadkaas kolba intii ay awoodaadu le’egtahay ayaa lagu shaqaynayaa haddii ilaahay idmo, laakiinse mid laga tagayo iyo mid la yaraystay ma jirto sidaas ayaa loo kala wadayaa kolay haddii ilaahay idmo, kolba dhaqaaluhu intii uu saamaxo.
Caqabaadaha Ugu badan ee aad la kalantaan ee idinka haysta xaga wadooyinka la samayanayo maxaa ka mid ah?
J. Dhibaatooyinka ugu badan ee na haysta wadankeenu wuu madhnaa, oo qalab iyo dhismihiiba muu jirin, hadda ayaad moodaa in wax la helayo.marka qalabkii wixii yaalay wuxuu noqday wax aan tayo lahayn ayay u badan tahay, waxaan soo iibsanay qalab, laakiin qalabkaas waa dhibic wakhtiga loo baahan yahay mid dhamayn karaya maaha, marka caqabadda ugu weyni waa ta qalab la’aanta ah, dhaqaaluhuna kuma filna in aanu soo wada iibsano iyo in aanu kolba qaar kicino oo aanu kireysano, haddase waxa aanu go’aankan u qaadanay waxa weeye wixii intii aanu heli karno aanu yeelano qalab, xaga jayga laftiisu wuu nagu kadeednaa, bahasha daamuurka isku qasta iyo tan kale ee gogosha oo wadanka laba nin ayaa haya, ta madaarka taalla iyo ta Berbera taala, dadka ayaad moodaa inay hadda wadanka keenayaan oo hadeer waxa aan maqlayey dad keensaday oo way iska soo badanayaan hadii ay baahidu timado, dadkeenu way jecel yihiin inay ka qayb qaataan. Marka imika wakhti dambe mooyee laakiin imika dhibta na haysata agab hadaad heshaana qaali ah ama jajabaya iyo meeshii oo fog, agabku waxa uu u badan yahay inuu yaalo Hargeysa ama Burco, marka wuu fog yahay oo meeshaa fog.
Qaabkii aad u soo iibiseen qalabka eed badan ayaa idiinka timi idinka iyo guddiga qandaraasyada, eedahaas jiray maxaad kaga jawaabaysaan?
Qofku marka uu doonayo in uu wax dhaliilo waxa uu doono ayuu ku hadli karaa, laakiin xaqiiqdu waxa ay tahay wadanka waxa wax u iibiya gudida qandraasyada qaranka. Hay’addii sharciga u lahayd in ay soo iibiso gudoomiyaheeddii baa socda meesha iyo aniga oo ah masuulkii qalabka u qaabilsanaa dowladda, waxa meesha ka daloola malaha waxa ay doonayaan in ay iyagu la socdaan, si kale oo meesha ku jirta oo sharciyada ka maqan anigu garan maayo. Laakiin waxa aan aminsanahay socdaalkayagaasi inuu ahaa socdaal runtii guul ahaa, qalabkaas maalinta aanu soo ibiinay lacagtiisii durba wuu soo celiyay maanta sanadna waa lagu shaqeynayay, qalabkiina wuu yalaa nagama jabin, nagama xumaan wuu shaqeynayaa. Waa kuwa qaar halkan yaalaa kuwa aan kaga shaqeynay jidadka. Kuligood waxa la sameeyay sanadkii 2013, hortayada ayaana lagu xidhxidhay anagoo arkayna, yacnii haddii ay iyagu waxbaa la is daba marinayaa leeyihiin, anagoo haraadan baanu ka soo baxnay oo taayada badh ku darnay mudadii saa’idka ahayd ee aanu joognay si bahaladaas aanu u xaqiijino. Marka ninkii shaki ku jiraa Ceerigaabo ha taago oo ha soo arko, waxa lacag ama kharaash ay noo kaydiyeen sanadka lacagtiisa waanu haynaa shaxda oo waanu u soo bandhigaynaa warbaahinta iyo umadda dhamaadka bishan December, wax ala wixii aanu qalab soo iibinay oo lacag kaydiyay sanadka uu shaqeynayay waanu soo dhejinaynaa dadkana waanu tusaynaa.
XIGASHO: Wargeyska Saxafi