Fanku guud ahaan ujeeddooyinka uu gudbiyo mar kasta waxa xukuma waayaha bulshada uu la nool yahay iyo ka-dabqaadashada dhacdooyinka hadba ku cusub nolosha. Sideedaba fanku waa jidka ugu toosan ee ummad suugaaneed wax loogu sheegi karo, iyada oo dhinaca kalena abwaannadu ay ku gudbiyaan farriimo gaar ah oo ka curta dareenkooda shakhsiga ah ama dareenka sheeko qof kale ku dhacday oo uu halabuurku la wadaago, hibadiisana dhaqaajisay.
Fanka cusub ee soomaalida oo soo taxnaa in ka badan “nus-qarni” ilaa iyo haatanna socda, soconna doona, muddadaas uu jiray waxa uu marayay heerar kala duwan, iyada oo qof kasta oo hibo faneed lehi uu kaalin kaga jiray. Laakiin haddana mar wal ba cid baa majaraha u haysay.
Maxaa cusub imika?
Waxa aynnu naqaannaa “Xiddigaha Geeska”; magacan waxa ku kulma koox dhallinyaro ah iyo hibooyin dabiici ah oo kala jaad jaad ah: abwaan, fannaan, miyuusishan, soo saare, farsamo yaqaan, sawir qaade, iyo in kale oo laga yaabo in aan ka tegay. Xiddigaha Geesku waxa ay noqdeen lafdhabarta fankan casriga ah; marka loo eego heesaha ay soo saaraan oo ah kuwo in badan ka turjumaya dareennada bulshada, haddii ay tahay waddaniyadda, jacaylka ama hadba dhacdooyinka jira.
Dhinaca kale fanka inta aynnu ognahay maanta ma jirto cid sidan oo kale u abaabulan dalka gudihiisa iyo dibadda toonna. Waxa muuqata kaalin mug leh oo la tabayay in ay buuxiyeen. In dadku jeclaadaan ama ay yeeshaan shacbiyad faro badan oo soomaali ah, marka laga yimaaddo tayada fankooda isu dheelli tiran, qodobka ugu mudan ee sababay waa midnnimadooda, nidaamkooda iyo isku xidhnaanta ka dhexaysa xiddigaha.
Magacan hanaqaadka noqday ee “Xiddigaha Geeska” waxa bixiyay guddoomiyaha kooxdan abwaan Xasan Dhuxul Laabsaalax.
Falanqaynta fanka Xiddigaha iyo fannaaniinta ku caan baxday luuqda hallaasiga ah ee wiilal iyo gabadho ba leh kagama geyoon karno qormo iyo laba toonna. Bal se aan in yar ku nasto guddoomiyaha.
Waa kuma Xasan Dhuxul Laabsaalax?
Waa abwaan saamayn weyn ku leh fankaas aynnu ka soo sheekaynay. Waxa uu halabuuray sida aan qiyaasayo ku dhowaad 80 heesood oo taabbogal ah. Heesahaasi in ay hanaqaad yihiin waxa ka markhaati ah dhegaha dadka iyo taariikhda. Midhaha farshaxanka ah ee uu soohaana waa kuwo had iyo goor soo jeediya dhegaha sii jeeda oo ka dhex hadla dareenka gudaha quluubta dadka.
Geesta kale waxa uu ku caan yahay laxanka ama naaxiyadda oo ah waxa heesta hees ka dhiga. Abwaan Laabsaalax waxa uu leeyahay gabayo iyo maansooyin bad kasta leh oo aad farshaxannimadooda yaabayso. Marka laga tago fannaaniinta ka tirsan Xiddigaha Geeska, waxa kale oo heesihiisa qaada fannaaniinta kale ee soomaalida ee aad wada taqaanniin inta ugu badan.
Laabsaalax waa abwaan da’yar oo aan ku tilmaami karo in uu jeexay waddo iyo majiire xilligan loo baahnaa. Waxa aan leeyahay waa T. S. Eliot-ka soomaalida ee qarnigan 21aad (abwaanka casriyeeyay fankan casriyaysan).
Haddaan heesaha faraha badan ee kala duwan mid ka mid ah soo qaato waxaan doorbidi lahaa heesta “intaan u shub dhiig lahaa” oo ujeeddo ahaan calaacal ah. Iyada oo heestu u muuqata mid garnaqsi ah ayay tuducyada xagga danbe ee heestuna muujinayaan go’aan qaadasho qanaacad daris la ah.
Haddaan kugu dhaadan jiray,
Xiisuhu ka dhamaa qalbiga!
Waxa qaadda mid ka mid ah hablaha ugu codka macaan fanka Soomaaliyeed ee casrigan. Haa. Waxa la odhan karaa waa xiddigta Xiddigaha Geeska. Waa Yurub Maxamed Cabdi “Geenyo”.
“Intaan u shub dhiig lahaa
Dhansii dacar maad lahayd
Intaan ku dhawow lahaa
Miyaad ka dhaqaaq lahayd
Intaan la dhammee lahaa
Miyaad u dhammee lahayd
Intaan dhiso aqal lahaa
Miyaad dhabar jabi lahayd
Muddaan is lahaa ha dhayo
Niyadda waad dhaawacdee
Haddaan kugu dhaadan jiray
Xiisuhu ka dhamaa qalbiga!”
Heesaha kale ee aan jacaylka ahayn ee uu abwaanku ku cabiray dareenka waddaniyaddu hagayso iyo xeeldheerida farshaxannimo waxa aan soo qaadan karaa heesta “Goonni-isu taag” oo miisaanka godkeedu uu yahay dhaanto ama heello.
“Markaan calan gaar ah guudka sudhnee
Goonnida isu taagnayeen go’nay baan
Talada garannoo hantinnay guushee
Dadyahow gebigiin gacmaha is qabsada
Haddaan loo go’in godkana loo galin
Haddaan kuman geesi u mudan geerida
Haddaan gobannimo guntiga loo xidhan
Miyaan guranlayn midhaha soo go’ay!
Horay god madow gondaha dhigatoo
Talada gurracani gunaad ka tagtee
Hadduu galabtaba xor yahay geyigii
Wallee ma gabee Guulloow mahaddaa
Allow ku gargaar gayiga nabad oo
Dadkana garansii lib iyo gobannimo!”
Silsiladda Fanka iyo Xilliyada:
Dad baa isla doonta qaraamigii iyo heesahan cusub, iyaga oo isku dhererinaya erayo heesihii hore ku jira iyo erayo heesaha cusub ku jira ama hees hore iyo hees danbe, isla mar ahaantaana u soo jeediya heesaha cusub dhalliil aan macno lahayn. Dadkaas waxa aan leeyahay: Noloshu way socotaa wax kasta oo ka mid ahina way soconayaan, fankuna waxa uu ka mid yahay noloshan soconaysa. Sidaa awgeed fanku ha laafyoodee ka daaya docadocaynta.
Heesihii hore, kuwii dhexe iyo kuwan cusub waxaba innaga ayaa leh. Waxa jira eray xilligiisii iyo waayihiisii la jiray iyo eray xilligan iyo waayahan la jooga. Mid waliba in goorta uu habboon yahay la adeegsado ayuu ku qurux badan yahay.
Kollay ba aniga way igu adagtahay in aan is hor taago qayb ka mid ah nolol faro badan oo soconaysa; taas macnaheedu waa fanka marka aan qaybtii hore oo keliya ku dhegsanaado qaybtan danbena aan bilaa macne u arko, miyaanan kala jarayn fankii majiiraha haystay ee nolosha la tallaabsanayay. Sida lafaha geriga la iskuma jabiyo wax aan is diiddanayn oo is oggol oo wada noolaan kara!.
Sakariye Saxardiid Axmed “Awaare”
Email: qaraami1987@hotmail.com
Burco, Somaliland
