“Maanta oy Gobaad,
Intay guri lahayd,
Sannad-guuradii,
Boqol gaw ah tahay,
Ninka Guud-haldhaa,
Gayaxeeda raba,
Galabtana mar kale,
In uu gaabsi iyo,
Gogol-dhaaf ku furo,
Go’ haddaan u riday,
Ma denbaan ka galay?”
Maansada Gar-naqsi, Gaarriye, 25/4/1983kii, Addis Ababa,
cankaabo@hotmail.com, www.dharaaro.com
Qormada: 1aad
Waa mar kale iyo ma-hadhadii Diiwaan-gelinta Cod-bixiyayaasha. Waa Mowduuc xiisihiisa iyo xadantiisaba leh. Qof kasta ma damqo, bal se wixii dooc iyo dareenba leh ayaa ka gil-gisha.
Waxaynu joognaa waa xilli. Cabshaduna waa xil iyo gudshadii. Weliba waa xilalkii Qaran ee Xukuumad iyo Xisbiba loo tirinayay inta loo igmaday. Xanta ugu badani waa xil-gudashada. Weliba waa dhowrista xilka iyo xilliga oo loogu taag la’ yahay intii xiloodin lahayd ee kitaabka Quraanka ah dhaarta xaf ku siisay.
Golaha Guurtida tan iyo 1993kii laba jeer ayaa la soo magacaabay. Hadda 21 sannadood ayay baarka ka jareen, welina isuma haystaan in ay wax dhimeen. Gabow, geeri iyo geeddi-dibadeedna waa laayay oo qofku inta uu doono ayuu iska maqnaadaa. Kii geeriyoodaba waa wiilkiisa ama walallkii waxa dhaxlaa. Gurbood iyo in gabowday ayaa isugu soo hadhay. Golayaasha kale ayay muddo-kordhinta uga adag yihiin. Iyagana Madaxweynaha ayaa u kordhiya ama waxay sharciyeystaan intaas ayaanu Golayaasha kale ka dambaynaynaa. Mar kasta oo muddo la kordhinayo bilo ama sannado ayaa la calaamadsadaa, wax qorshe ahna lama raaciyo, ka dibna muddo-kordhin kale ayaa lagu tallaabsadaa. Mararka ay codeeyaan waa ay yaqaanniin sida codadka loo tiriyo, bal se tirada sannadaha ay xilka hayaan waa ay ka gedmataa. Qodobka 83aad ee dastuurka ayaa hadba la xafuujiyaa oo xoor aanu lahayn qasab lagaga keenaa.
2002dii ayaa la doortay Golayaashii Degaanka ee kan hadda xilka haya ka horreeyay. 28kii Noofambar, 2012kii ayaa kan hadda joogana la doortay. Muddo toban sannadood ah ayay inagu qaadatay, innaga oo karaynay in aynu muddada intaa ka soo gaabsanno.
Golihii Wakiilladu sidii loo doortay 2005kii ayay u joogaan, mana hadal hayaan in ay kuraasida banneeyaan ama sifo sharciya ku soo noqdaan. Xilalkiiba meherad ayay noqdeen. Iyagu cid walba waa ay ka dareen oo waxay sharciyaysteen maalinta xilka ay ka degaan in ay sannadka ka dambeeya oo dhan mushaharkoodii qaataan iyaga oo aan xil hayn, iyaga oo intaas oo sannadood muddo-dhaaf inagu ahaa. Kaaga daran e’, maxaa inaga xumaan lahaa haddii aynu garanayno maalinta ay inaga tegayaan. Weynu sii ambo-bixin lahaynba gacan-qaad wanaagsanna weynu u sii dhiibi lahayn. Miyay inagu simeenba sow tan hungurigii Halac-dheere lagu sheegayay qaaday. Waa ay soo ligan yihiin oo noloshiiba waa ay ka baqayaan iyaga oo ka cabsi qaba in ay busaarad u dhintaan haddii ay xilkan booliga ah dhigaan.
Mararka ay shaashahada soo fadhiistaan intooda aan xishoodka iyo gabbashada aqooni waxay ku doodaan oo ay ku andocoodaan in Dastuurku qorayo: Golahan Wakiillada waxa beddeli kara Gole la soo doorrtay. Dastuurka waa ay ka been-sheegayaan ee bal aan daalacanno Qodobka 2aad ee muddo-xileedkooda ka hadlaya. Waa laba Faqradood oo kala ah:
Faqradda 1aad:
Muddada xilka Golaha Wakiilladu waa 5 (shan) sano oo ka bilaabmaya maalinta ay Maxkamadda Sare ku dhawaaqdo go’aamada doorashada,
Muddo-xileedka Dastuuriga ahi waa taas. Macnaheedu waxa weeye in marka ay shanta sannadood dhammaato la qabanqaabiyo doorooshinkii kale. Ma suurto-gal baa in ay dib u dhacaan? Dastuurku muxuu ka odhanayaa? Bal aan eegno Faqradda saddexaad ee Dastuurka:
Faqradda 3aad:
Haddii doorashada Golaha Wakiilladu ku qabsoomi weydo duruufo adag awgeed, Golaha hore ayaa xilka sii haynaya inta ay ka dhammaanayso duruuftaasi, lagana dooranayo Gole cusub. Duruufaha adagi waa: dagaal baahsan, xasillooni darro gudaha ah, aafo dabiici ah oo culus; waxaana qiimaynaya kana go’aan gaadhaya Golaha Guurtida ka dib marka Golaha Xukuumaddu sidaa soo jeediyo.
Waa sida dastuuriga ah ee dib loogu dhigi karo doorashada Golaha Wakiillada. Weli miyaad maqasheen dhibaato intaa le’eg oo inagu habsatay oo sababtay in doorashooyinkii Golaha Wakiilladu dib u dhacaan? Waxaynu ka ducaysanno ayay ku ducaystaan si ay doorashooyinku dib ugu dhacaan.
Muddo-kordhinta Madaxweynahana waxa loo cuskadaa Qodobka 83aad, Faqraddiisa 5aad oo ah “Duruufo la xidhiidha nabadgelyada darteed.”
Bal horto sidaa ku ogaada waxan ina barriinsaday in aanay sharciyad iyo caqliyad midna ku fadhiyin ee ay tahay waxay iska jeclaysteen iyaga oo had iyo jeer laabta ku haya in aafooyinkaasi dhacaan si aanay doorashooyin u qabsoomin. Bal, Ilaaha Maxamed samo ku uumay ayaa ina jecel oo aan labada dhibaato iskugu keen darin.
Muddo-xileedkoodii dastuuriga ahayd waa ay ku diyaarin kari waayeen doorasho. Dibudhigistii waxay u cuskadeen qodobbo aan jirin oo aan dastuuri ahayn. Sidaas ayay doonayaan in ay ku sii fadhiyaan iyaga oo aan sharci ahayn oo dastuur iyo shacbigii soo doortay midnaba ixtiraamayn.
Waxani, wax la eegto ka weyn. Ceeb iyo fadeexad ayaynu adduunyadii iyo dalalkii deriska ahaaba uga baxnay. Ummaddii karaamo la og yahay lahayd ee wax la og yahay ka soo dabbaalatay, ayaa maanta doorashooyinkii dastuuri ahaa qabsan kari la’. Bal ka warrama dee? Miyaad geydaan waxan dhacaya ee aydaan galabsan.
Dastuurka haddii lagu dhaqmi waayo, dhaartii haddii la rumayn waayo, ummadda haddii laga xishoon waayo, qarannimada haddii la dhowri waayo, kuraasi lagu fadhiyayaa ma jirto. Waa habeenkii xalay ahaa ee tegay. Inta la isu yimaaddoo ha la sameeyo Xukuumad ku-meel-gaadh ah oo muddadeedu kooban tahay oo dalkan iyo dadkan doorashooyin hal mar u qabanqaabisa.
(La soco sabtida, haddii Eebbe idmo…………………..)