Hadday maalintii na hor kacaan, midho ma weyneene,
Ma-naxaannadii baan arladan, meerisna u toline,
Marnaba yaydinaan dhicin kuwii, male ku soo goostay,
Miyigeenna nimankii mindida, meel walba u dhiibay,
Kuwii muusannow iyo tollaay, nagula meeraystay,
Nimankii mashaqadey dhigeen, reerba dhan u moosay,
Suntay nagu mudeen wiilashii, lays martiyi waayay,
Muraadkoodu nimankuu ahaa, moodhadhkiyo daarta,
Nimankii muggooduba ahaa, maalin la casuumo,
Muddaahanada beenta ah kuwii, nagu maqaar-saaray,
Mas waabaydii lama dhuunyadiyo, midho-dhunkaaleede,
Manfac aan la cunin baa jiroo, mawdka kuu sida e’,
Maraykan iyo waa kay baxshaan, madaxda Naato e’,
Nimankii mabda’a reer Galbeed, nagu maddiiddeeyay,
Haddii maamulkii hore dhintoo, maasuq lagu beeray,
Maantaba malkaa inagu qummane, yaan la gees marine,
Marka aanad hammoon noloshu waa, mooyi dabadeede,
Soomaaliyi ha midowdo wax badan oo ka hooseeyay ma jirin, cawaaqibkeediina waa aynu aragnay. Is-raacii berigaa la raadinayay ninka maanta doon-doonayaa waa qof riyoonaya. Waxyaabo badan ayaa is-beddelay oo aanan jeclayn in aan waqti iskaga lumiyo.
Maanta hadal-hayntu waxa ay taagan tahay labadii dal ee ku mideysnaa Jamhuuriyaddii Dimuqraadiga ahayd ee Soomaaliyeed. Somaliland maa daama ay iskeed Soomaaliya u raacday, iskeed ayay 18kii Meey 1991kii ula soo noqotay madax-bannaanideedii. Waa xaq ay leedahay oo aanay cidina ka qaadi karin.
Sidii ay wax ahaan jireen ma ahaanayaan, mana aha oo waa ay caddahay. Cigaal waxa uu u arkayay maareynta Qalalaasaha Soomaaliyeed in laba loo kala qaado: Somaliland iyo Soomaaliya. Wuxu lahaa Somaliland wax baa ka dhismay e’, in arrinta Soomaaliya maaro loo helo, ka dibna iyaga oo laba dal oo xor ah oo jaar ah ay aayahooda ka wada tashadaan. Sidaa waa uu ku shaqeeyay oo cidna caad kama saarna.
Cigaal intii uu hayay hoggaanka Somaliland wax faro-gelin ah kuma yeelan Qalalaasaha ka taagan Soomaaliya oo kooxna gacan-saar lama lahayn, kooxna colaad gaar ah uma hayn. Soo-dhawayn iyo sooryaba waa uu u geystay intii Hargeysa ugu timid iyada oo aanay dad badani raalli ka ahayn. Cigaal kama aammusnayn masiibada Soomaaliya ka taagan e’ in badan ayuu ku dedaalay in uu ka hawl galo sidii maaro loogu heli lahaa. Dalalka aynu deriska nahay ee ku bahoobay IGAD oo arrinta Soomaaliya gacanta ku hayay af iyo qoraalba waa uu ku weydiistay haddii aan loo oggolayn in Somaliland xubin ka noqoto in loo oggolaado in ay talo-bixin ku yeelato maareynta masiibada Soomaaliya ka taagan. Wax qarsoodiya ma ahayn.
Maareynta Qalalaasaha Soomaaliya ka taagan Cigaal wuxu u arkayay in ay tahay arrin u taalla dadka Soomaaliyeed ee masiibadaasi haysato. Aragtidiisu waxay ahayd in xalku gudaha yaal ee aanu dibad ka iman. Wuxu u arkayay in ay dersaan oo ay wax ka qaataan waayo-aragnimada hodanka ah ee Somaliland. Wuxu heegan la ahaa hiil iyo hooba in ay maamulkiisa, Golayaasha Qaranka iyo guud ahaanba shacbiga Somaliland ka geysan doonaan.
Cigaal qorshihiisii ku beegnaa maareynta masiibada Soomaaliya waxa uu si cad u soo bandhigay shirkii Carta ka hor isaga oo si aan mugdi ku jirin ugu marti-qaaday Hargeysa dhinacyada Soomaaliya isku haya, oo weliba intaa raaciyay in uu diyaar u yahay ergooyin gaadhaya ilaa 500 oo qof oo inta ay hawlahooda dhammaysanayaan fadhiya, kharashkana ay Somaliland qabto. Wuxu deeqdaa ugu daray in aanay Somaliland ku masuugi doonin waayo-aragnimadeedii ee ay ergooyinka iyo dhinacyada is-haya ku soori doonto. Qorshahaasi markii danbe waa kii Jabuuti u wareegay sida la aamminsan yahay.
Cigaal iyo cid kasta oo si dhab ah oo mowduuciya u arkaysay waayaha Soomaaliyeed, midnimo ajendaha ugu ma jirin ugu mana jiri karayn. Waa wax aad u fog marka la eego xaaladda maanta taagan.
Cigaal sida uu u arkayay Qalalaasaha Soomaaliyeed waxa uu markii ugu danbaysay ku xaqiijiyay dareenkii af iyo qoraalba ahaa ee uu siiyay wefdigii ugu danbeeyay ee ururka IGAD ee u socday qabanqaabada shirkii Nayroobi lagu qabtay 2004kii. Cigaal wuxu mar kale caddeeyay in aanay Somaliland qayb ka noqon doonin ee ay tahay in shirkaa lagu heshiisiiyo dhinacyada isku haya Soomaaliya ka dibna la wada hadli doono iyada oo laba dal oo deris iyo xorba ah la yahay. Sidaas ayuu ku god-galay, naxariistii Janno Alle ha siiyo e’.
Waxa kale oo iyaduna xus iyo xusuusba mudan in uu Maxamed Xaaji Ibraahin Cigaal soo bandhigay aragti cusub oo uu ka yeeshay qaabka lagu xoreynayo ama ay ku xoroobayaan dalalkii ama gobolladii kale ee Soomaaliyeed ee la haystay ee saddexda maqan ahaa. Aragtidan cusub wuxu ku soo bandhigayaa Shir ka dhacay magaalada Caruusha oo ku taal dalka Tanzania. Waxay ahayd mar Madaxweynihii Zambia ee Keneth Kaunda halkaa ku wada-hadashiinayay Maxamed Xaaji Ibraahin Cigaal oo Soomaaliya u ahaa Ra’iisal-wasaare iyo Jomo Kenyata oo Madaxweyne u ahaa dalka Kiiniya. Waxay ahayd 1967kii.
Berigaa Cigaal wuxu soo jeediyay aragti cusub oo ay dadka qaarkii ku naqdiyeen, qaarna ku taageereen. Wuxu soo jeediyay in ay dadyowga dalalka Soomaaliyeed ee maqani qaadaan mas’uuliyadda ay dalalkooda ku xoreynayaan, Jamhuuriyadda Soomaaliyeedna ay taageerto, laakiin aanay safka hore gelin.
Maxamed Siyaad Barrena, aragtidan wuxu ku soo bandhigayaa Khudbaddiisii 10-guuradii Inqilaabkii uu talada dalka ku maroorsaday. Buuq iyo sawaxan badan ayay ka dhex-dhalisay Golihii Dhexe ee Xisbigii Hantiwadaagga Kacaanka Soomaaliyeed. Waxaan xusuustaa in ay aad uga xanaaqeen xubnihii Golaha Dhexe ee XHKS ee ka soo jeeday gobolka Ogaadeeniya.
Marka aynu intaa ku soo dhaafano Aragtidii Cigaal ee Qalalaasaha Soomaaliyeed, waxaan jeclahay in aynu u gudubno, aragtidii Cigaal ee qaybo badan oo nolosha ka mid ah.
Cigaal marka aynu ka hadlayno, waxaynu ka hadlaynaa Hoggaamiye ee kama hadlayno Madaxweyne ama Ra’iisal-wasaare keliya. Madaxweyne sida lagu noqdaa waa ay ka fududdahay sida lagu noqdo Hoggaamiye. Madaxweynaha waa loo codeeyaa, laakiin Hoggaamiyaha looma codeeyo. Hoggaamin la mahadiyay iyo hawl-gal togan yaa lagu noqdaa hoggaamiye ummadeed.
Sidii aynu kor ku soo sheegnay, Madaxweyne Cigaal waxa lagu doortay Boorame. 1993kii iyada oo la siiyay laba sannadood oo kala-guur ah oo lagu soo diyaarinayay Dastuur Qaran. Muddadaa labada sannadood ahayd ayay suuro-geli weyday in Dastuurkii lagu diyaariyo, ka dibna labada Gole ee Xeer-dejinta ayaa u kordhiyay 18 bilood oo kale. Weedhan ‘Cahdiga Cusub’ wuxu kaga hadlayaa muddadaas loo kordhiyay iyo hawlaha hor yaal, waxaanu yidhi:
(La soco………………………)