Weli Keynaan Ma Noqon… Sidaas waxaa Cinwaan looga dhigay Warbixin taariikhdeed uu muddo ka hor diyaariyay Telefeshinka Aljazeera qeybtiisa Englishka, taas oo daboolka looga qaaday arrimo laga naxo oo ay soo mareen Soomaalida Kenya, iyadoo Kaamirooyinka Warbaahinta ay sannado badan ka maqnaayeen soo muujinta xaqiiqoyinkaas iyo in lasoo bandhigo siyaasadda runta ah ee Xukuumadda Kenya ay kula dhaqanto dadkaas Soomaalida ah ee Shacabkeeda lagu tiriyo.
Wariyaha Aljazeera qeybta Englishka Maxamed Caddow oo warbixintan diyaariyay ayaa ku sifeeyay qaabka ay Dowladda Kenya ula dhaqanto Soomaalida dalkaas ku nool mid “Ciqaab Wadareed” ah, wuxuuna sheegay inay si ula kac ah ugu dhaqaaqo in magaalooyin dhan iyo dadka ku nool ay u ciqaabto si aan kala sooc laheyn, weliba qaababka ugu foolxun ee ka baxsan bini’aadanimada, xilli caalamka ay ka qarsoontahay xaqiiqda waxa halkaas ka dhacaya.
Inta uusan Wariyaha gudaha u gelin sheekada ku saabsan halka ay salka ku heyso muskiladdan oo ay ka cabanayeen awooweyaashiisa Soomaalida Kenya, ayaa warbixinta waxay ku billaabaneysaa Muuqaallo ka mid ah, weerarkii Westgate ee ay sheegatay Xarakada Shabaabul Mujaahidiin, kaas oo bishii September ee sannadkii aan soo dhaafnay ka dhacay magaalada Nairobi, islamarkaana sababay dhimashada dad Jinsiyado kala duwan kasoo jeeda, weerarkaas oo noqday kii ugu dhiig daadashada badnaa marka laga tago weerarradii 1992 lagu qaaday safaaradihii Mareykanka ee Nairobi iyo Daarul Salaam.
Maxamed caddow oo soo muujinaya bur burkii gaaray dhismaha Westgate ayaa yiri : ” Weerarkan waxa uu keenay in dadka reer Kenya ay isweydiiyaan su’aal ah : sidee xarun ammaankeeda suganyahay oo ku taalla bartamaha magaalada caasimadda u ah dalka Kenya loo weerari karaa? isagoo farta ku fiiqay in Shacabka Kenya aysan weli fahmin sababaha keenaya weerararada sidan oo kale ah ee lagu qaado goobaha ugu ammaanka iyo ilaalada adag ee kuyaalla caasimadda Kenya.
Inkastoo diyaarinta Warbixintan ay ku beegneyd Shan bilood ka hor weerarka Westgate ayaa haddana sababta ugu weyn ee keentay diyaarinteeda waxay aheyd in diiradda lagu saaro xaaladda ammaan xumo iyo weerarrada kusoo kordhayay magaalada Gaarisa oo ah magaalo ay sannado badan daganyihiin Soomaali kasoo firxatay laba dagaal oo sokeeye, kuwaas oo xuduudda kasoo tallaabtay, ugu dambeyntii halkaas saldhigtay, halkaasna ka aas aasay ganacsi bulaalay. Magaalada Gaarisa waxay Xarun u tahay gobollada Waqooyi Bari, waxaana kasoo jeeda Weriye Maxamed Caddow.
Waxa uu sheegayaa Maxamed Caddow in ka hor sannadkii 2011 inta Ciidamada Kenya aysan gudaha u gelin Soomaaliya in magaalada Gaarisa ay aheyd mid ka mid ah magaalooyinka ugu ammaanka badan guud ahaan dalka Kenya, halkaas oo ku nooliyiin Soomaali farabadan oo ka ganacsata Xoolaha isugu jira Geela, Lo’a iyo Ariga.
Laakiin wixii ka dambeeyay duullaanka Ciidamada Kenya ay kusoo qaadeen Soomaaliya amnigii ayaa faraha ka baxay. Mid ka mid ah Ganacsatada magaalada Gaarisa oo amni xumida magaalada ka jirta uu wax ka weydiiyay Maxamed Caddow ayaa yiri : ” waxaan eedda dusha uga tuureynaa Xukuumadda Kenya maxay ciidankeeda ugu dirtay Soomaaliya?”.
Howlgalkii loogu magac daray “Ilaalinta Umadda” ee lagu galay Soomaaliya ayaa Weriyaha waxa uu leeyahay waxa uu isku badalay si ka duwan sidii la filayay, iyadoo tan iyo sannadkii 2011 ay weerarro ka dhacayaan qeybo ka tirsan dalka Kenya.
Qaraxyada loo adeegsado Bambaanooyinka gacanta laga tuuro ee la sheego inay ka dambeyso Xarakada Shabaabul Mujaahidiin, islamarkaana sababay khasaare farabadan oo dhimasho ah, waxay faah faahintooda aad uga fogeyd indhaha Warbaahinta Caalamiga ah, waxeyna weerarradaas sababeen khal khal ballaaran oo ku yimid ammaankii magaalada, Soomaalida Kenya ku noolna waxay noqdeen kuwa ugu badan ee dusha u rita natiijada ka dhalata qaraxyadaas, iyagoo lagu eedeynayo inay qeyb ka yihiin dhibaatooyinkooda dhacaya. Sabab la’aan ayaa loo xir xiray, waxaana loo geystay dil iyo kufsi.
Tirakoobka Soomaalida Kenya ayaa lagu sheegaa inay yihiin %5 marka loo eego qowmiyaha kale ee dalka Kenya ku nool, inkastoo ay isku arkaan Muwaadiniin Kenyaan ah ayaa haddana qaanuunka u degsan dalka Kenya Soomaalida ma siinayo cadaaladda ay xaqqa u leeyihiin.
Maxamed Caddow ayaa ku tilmaamay qaabka ay Ciidamada ammaanka iyo kuwa Booliiska ay ula dhaqmaan Soomaalida sida “Ciidamo Cadow ah oo kale”, taas oo keentay in Gaarisa ay noqoto Muqdisho labaad, ama ay noqoto magaalo Muqdisho ka khatar badan.
Warbixintu waxay sheegeysaa in Xukuumadda Kenya ay ku dheereyso habka ciqaab wadareedka ah, waana siyaasad ay si wanaagsan u garanayaan Jiilka Weriye Maxamed Caddow iyo awooweyaashiisa, iyadoo Caddow uu marqaati ama goob joog u ahaa wixii sannadkii 1980-kii deegaankii uu ku noolaa ka dhacay xilligaas oo da’diisa ay Shan sano jir aheyd.
Maxamed Caddow oo ka marag kacaya wixii uu indhihiisa uu ku arkay waqtigaas ayaa sheegaya in kooxo hubeysan oo aan heybtooda la garan ay xilli habeen ah magaalada Gaarisa ku dileen Afar nin oo ahaa mas’uuliyiin dowladeed, kadibna uu habeenkii kusoo toosay cabaadka dad anfariirsan iyo baroorta hooyooyin baadi goobaya ubadkii ay dhaleen.
Muddo Sodon sano ah oo laga wareegtay dhacdadaas ayaa Maxamed Caddow waxa uu sheegayaa inuu weli xusuusanayo muuqaalka qaabkii uu dabka iyo holaca u baabi’iyay guryihii cooshadaha ahaa, dhawaqa xabadaha oo meel walba is qabsaday iyo sida reerkooda ay ugu kala firxanayeen weerarka ay kusoo qaadeen Ciidamada Kenya.
Maxamed Aabihiis, xilligaas waxa uu ka mid ahaa dadkii magaalada ku sugnaa, waxaa xiray Ciidamada Booliiska, markii xabsiga laga soo daayeyna waxa uu arkay gurigiisa oo gubtay, wuxuuna weli soo xusuusanayaa sidii carruurtiisa u ooyeen markii gurigooda la gubay.
Warbixintu waxay soo xiganeysaa dad marqaatiyaal ah oo goob u ahaa xasuuqa, kuwaas oo indhahooda ku arkay gumaadka ay Ciidamada Kenya u geysteen dadka maatida ah ee Soomaaliyeed, waxaana marqaatiyaashaas ka mid ah Dubbad Cali oo ka mid ah Odayaasha sida weyn looga yaqaano magaalada Gaarisa.
Dubbad waxa uu sheegay in kadib afarta Askari ee Kenyaatiga ah inay magaalada yimaadeen Ciidamada ammaanka Kenya iyo kuwa Booliiska, kuwaas oo Cod baahiyeyaal dadkii ku naadiyay, islamarkaana billaabay in dadka magaalada ku nool ay ku amraan inay guryahooda kasoo baxaan, ayna isugu yimaadaan barxad weyn oo ku taalla magaalada Gaarisa, waxaana loo hanjabay ciddii ka dhago adeegta y fulinta amarkaas.
Waxa uu xusay Dubbad in dad farabadan oo ay ku jiraan dumar iyo carruur ay muddo saacado ah taagnaayeen qorraxda, iyadoo markii la gaaray Sedaxda galabnimo Ciidamada Kenyaatigu ay amar ku bixiyeen in dumarka iyo carruurta guryahooda ku laabtaan. Dubadda iyo raggii kale waxay go’aankaas u arkeen arrin fiican, laakiin waxa ay markii dambe dhacdadaas u noqotay maalintii ugu xumeyd ee soo marta taariikhda deegaanka ay ku noolaayeen, waxaa la laayay dad aad u farabadan, haweenkiina waxaa looga daba tagay guryihii, halkaasna ayaana lagu wada kufsaday.
Kaalintii ay Dowladda Ingiriisku ku laheyd xasuuqaas ay ku nafwaayeen kumamaanka ruux iyo sida ay isaga indho tirtay inay ugu yaraan cambaareyso ayaa sidoo kale warbixinta diiradda lagu saaray.
Ingiriisku waxay Mandiqadda Soomaalidu ee Kenya u bixiyeen (NFD). Dadka Soomaaliyeed waxay waqti hore ka dalbadeen Gumeystaha Ingiriiska ee dhulkaas heystay in laga gooyo Kenya, hase yeeshee Ingiriiska ayaa taas diiday, waxaana si qasab ah dhulkaas loogu daray dhulka ay iska leedahay Kenya.
Deeqoow Macalin Saalim oo ka mid ah hogaamiyeyaasha Soomaalida ku nool dhulka loogu magac daray (NFD) ayaa yiri : ” Xitaa haddii xilligaas aan ogolaan laheyn inaan Kenya ka mid noqono dadkeenna uma cuntami laheyn waayo farqiyada noo dhaxeeya marnaba nooma ogolaaneyso inaan si dhab ah ugu mid noqo Kenya”.
Iyadoo la hayo Muuqaallada iyo marqaatiyaasha dadkii goob joogga u ahaa xasuuqa foosha xun ee Dowladda Kenya ay ka geystay dhulka ay Soomaalidu degto ayaa haddana Xukuumadda Kenya waxay weli si si buuxda u inkirsantahay xasuuq wadareedka dhacay sanadkii 1980-kii.
Xasuuqa wadareedka ay Dowladda Kenya u geystay dadka Soomaaliyeed kuma eka oo kaliya ka dhan magaalada Gaarisa, balse Shan sano kadib wixii ka dhacay magaalada Wajeer ayaa waxay ka darneyd wixii magaalada Gaarisa ka dhacay. Hey’adda Xuquuqda Aadanaha ee hoostagta Qaramada Midoobey ayaa ku tilmaantay xasuuqii Wajeer ka dhacay kii ugu xumaa ee inta la xasuusto soo mara taariikhda dalka Kenya.
Waddada dheer ee u dhaxeysa labada magaalo ee ugu waaweyn gobolka Waqooyi Bari ee Kenya ee kala ah Gaarisa iyo Wajeer waa waddo dhiiqo ah, baabuurtana ma awoodaan inay maraan, waxay tani muujineysaa sida ay Dowladda Kenya aysan u daneyneynin deegaankaan iyo sida aysan xil isaga saarin hormarinta dhismooyinka magaalooyinkaas.
10-kii Bishii Febraayo ee sannadkii 1984tii magaalada Gaarisa waxaa ka dhacay Xasuuq daran oo ay geysteen Ciidanka dalka Kenya. Meliteriga dalka Kenya iyo Ciidanka Booliiska ayaa howlgallo qab qabasho ah oo ballaaran waxay ka sameeyeen gudaha magaalada, waxeyna xir xireen kumanaan dadweyne ah oo ay isugu geeyeen bannaanka magaalada.
Yuusuf Ibraahiim oo ahaa Bare Dowladda u shaqeeya ayaa sheegay inuu goob joog u ahaa xasuuqaas, wuxuu tilmaamay inuu indhihiisa ku arkayay sida Ciidanka Kenya ay u gumaadayeen dadka Soomaali Kenyaanka ah ee magaalada Wajeer ku noolaa.
Maxamed Caddow ayaa waxa uu Yuusuf Ibraahiim weydiiyay wixii ugu darnaa ee uu maalintaas arkay : ” dadka maatida ah aad baa loo ihaaneystay, waa la wada qaawiyay, waxaa loo diiday Cuntada iyo Biyaha, dadkii oo dhan dharkoodii meel bay isugu wada geeyeen, weyna gubeen”.
Yuusuf oo sii hadlaya wuxuu yiri : ” Deegaan ahaan waxaan dareemayaa inaan Kenyaan ahay, laakiin marka runta laga hadlo xaalku sidaas ma aha”.
Maxamed Goorsaar waxa uu isna goob joog u ahaa maalintii uu xasuuqaas dhacayay. Ciidanka Dowladda Kenya ayaa gurigiisa soo galay, markaas ayaa gabadhiisa weyn waxay billowday inay cabsi la oyso. Isagoo indhihiisa ay ilimo ka qubanayeen markii uu Wareysigu bixinayay wuxuu yiri : ” Waxay igu hor kufsadeen Xaaskeyga iyo gabadheyda, markaas kadib ayay bannaanka na keeneen anagoo wada qaawan, markaas ayay maalintii oo dhan na garaacayaan si naxriis la’aan ah”.
Goosaar oo ka hadlay wixii uu ugu darnaa ee maalinkaas uu la kulmay ayaa yiri : ” Waxaa ila dhashay Afar Walaal, maalinkaas ayaa la wada dilay, Wiilka noogu yar oo agoon ah horteyda ayay ku bireeyeen”.
Isagoo ka hadlayay sida uu xasuuqaas uga bad baaday Maxamed Goosaar waxa uu yiri : ” Shan maalmood kadib xasuuqa waxay Subixii dambe noo keeneen Shan baabuur oo kuwa Ciidamada qaada ah, gawaaridii ayaa nagula guray annagoo uu dhiig naga qubanayo, meel walba oo jirkeyga ka mid ah dhiig baa ka socday, waxay baabuurta nagu tuureen dhul howd ah, markaas kadib ayaan waxaan qaadnay meel waddo ah oo Meydad badan daadsanyihiin, Meydadkaas waa dadkii markii magaalada lasoo galayay isku dayay inay baxsadaan, laakiin Baabuurta Booliiska la marsiiyay, Waddadii ayaan qaadnay markii ay aheyd sagaalkii Subaxnimo ayaan dad aragnay, markiiba dadku way naga kala carareen, wax dhar ah oo aan sidannay malaha, korkeenanna oo dhan waxaa ka muuqday raadadka jirdilka na loo geystay, Afar Mile markaan u jirno Wajeer ayaan waxaan la kulannay qof dumar ah oo Biyo iyo Raashiin wadda, taas oo raadineysay cid kasoo bad baaday xasuuqa”.
Kumanaan ruux ayaa Xasuuqaas lagu laayay, kumanaan kalena waa la jirdilay, Warbaahinta ayaa aad looga qariyay xaqiiqda. Bil kadib markii ay soo baxeen wararka sheegaya in gumaad la geystay waxay Dowladda Kenya ay sheegtay in 57 qofood oo kaliya lagu dilay howlgal Ujeedkisu ahaa in qabaa’ilka hubka looga dhigo oo ka dhacay magaalada Wajeer.
Wareysi lala yeeshay Wasiirkii ammaanka gudaha dalka Kenya J.J Karoyki, kaas oo xilka hayay xilligii uu xasuuquka dhacayay, islamarkaana sidoo kale ku eedeysan wixii Gaarisa ka dhacay sannadkii 1980kii waxa uu gebi ahaanba dafiray gumaadkii iyo Kufsigii ay geysteen Ciidanka Kenya.
Maxamed Caddow ayaa su’aasha ku adkeeyay Wasiirka, una sheegay in qudhiisu uu goob joog ahaa, indhihiisana uu ku arkay wixii maalintaas dhacayay oo ay geysteen Ciidanka Melliteriga dalka Kenya markaas kadib, waxa uu Wasiirku isku dayay inuu wax yar kasoo qaado wixii ay ku kaceen Ciidamada Dowladda Kenya, isagoo qaab fashilan su’aasha u hareer maray, Wariyahana u sheegi waayay wax uu ku qanco.
Dadka Soomaalida ah waxay saameyn xooggan ku leeyihiin dhaqaalaha dalka Kenya, dalka Kenya waxaa badankaa ku sugan Soomaalida kasoo carartay dagaalka Wadankooda ka soconaya, Xaafadda Islii ee Soomalidu dagantahay waxaa si fudud loo dhihi karaa waa “Muqdisho yareey”, waxaa Nairobi ku nool Kumanaan Soomaali ah, halka Kumanaan kalena ay ku noolyihiin magaalooyinka Xuduudda kuyaalla.
Su’aal uu Maxamed Caddow weydiiyay Afhayeenka Ciidanka Booliiska Kenya, taas oo aheyd sababta Booliisku ay ugu fashilmeen soo qabashada kuwa ka dambeeya qaraxyada iyo dilalka ka dhaca magaalooyinka dalka Kenya waxa uu sheegay : “in sababtu ay tahay in Jaaliyadda Soomaaliyeed ee Kenya inaysan la shaqeyn Booliiska”. isagoo tilmaamay in kuwa fuliya weerararada ay kasoo wada jeedaan Mujtamaca Soomaaliyeed, ha ahaadeen Soomaali Kenyaanka ama Soomaalida kale.
Dowladda Kenya waxay weli sii waddaa siyaasadda Ciqaab wadareedka ah ee ay kula dhaqanto Soomaalida dalkeeda ku nool. Fal celintii ay Ciidamada Dowladda Kenya ka bixiyeen Seddax Askari oo looga dilay gudaha magaalada Gaarisa ayaana taas daliil ugu filan, Markii la diley Seddaxda Askari waxey Ciidanka Kenya ku dhaqaaqeen inay gubaan Suuqii weynaa ee magaalada, wuxuu Maxamed Caddow leeyahay : ” Xasuuq wadareedka taariikhiga ah ee aan ka sheekeynayo waa falkaas oo kale”.
Sida ay ku warramayeen Ganactada magaalada, waxaa gebi ahaanba gubtay Suuqii, mana jirto wax magdhow ah oo dadkii ganacsatada ahaa la siiyay, iyadoona dhowr ruux ay dabkaas ku dhinteen, iskaba dhaaf in ganacsatada magdhow la siiyee, xitaa loogama Cudur daaran wixii dhacay, waxey khasaareen Kumanaan Doollar, waana la barakaciyay, waxeyna waaqic ahaan isku arkaan inay yihiin Muwaadiniin Kenyaan ah.
Dabka ay Ciidanka Kenya gabadsiiyeen Suuqa Gaarisa waxaa ka dhashay kacdoon ay sameeyeen dadweynaha Soomaaliyeed ee magaalada ku nool, waxaa rabshadaas magaalada ka dhacday lagu dilay Cabdullaahi Barre (33 sano jir) kaas oo ay Maxamed Caddow ay saaxiibo ahaayeen tan iyo xilligii yaraantoodii. Cabdullaahi Hooyadiisa waxay sheegtay in illaa iyo hadda aysan jirin cid Maxkamad loo soo taagay falka lagu dilay Wiilkeeda.
Maxamed Caddow waxa uu Warbixintiisa soo gaba gabeynayaa isagoo aan awoodin inuu oohinta isku celiyo wuxuuna leeyahay : ” Sidani waa habka nagula dhaqmo Wadan aan u maleyno inuu keena yahay” isagoo markaas cabbiraya takoorka iyo heyb sooca dadka Kenyaanka ah ay ku hayaan Soomaalida dalkooda ku nool, taas oo ay usii dheertahay, leynta iyo gumaadka lagu hayo.
Maxamed Caddow waxaa sidoo kale tilmaamayaa in Shan bilood kadib dhacdadii Suuqa Gaarisa inuu kusoo beegmay howlgalkii Westgate wuxuuna yiri ” Anigoo soo tabinaya dhacdooyinka howlgalkaas waxaan Kenyaan ahaan si qoto dheer u dareemay waxa dhacaya, Ka Soomaali Kenyaan ahaana waxaan dareemay soo noqoshada wixii shalay lasoo dhaafay”.!
Ereyadaas ayuu Maxamed Caddow kusoo gaba gabeynayaa Warbixintiisa, iyadoo markaas ay Shaashadda ay kasoo muuqaneyso bur burkii uu geystay Weerarkii Westgate, wuxuuna Maxamed Caddow sheegayaa in Siyaasadda Ciqaab Wadareedka ee Dowladda Kenya kula dhaqanto Soomaalida dalkeeda kunool iyo duullaankii Ciidanka Kenya Bishii Octoper ee sannadkii 2011 ku qaadeen Soomaaliya inay keentay in Xarakada Shabaabul Mujaahidiin Weerarro dhiig badani ku daato inay ka fuliso gudaha dalka Kenya.
Tooshnews.net
editor@tooshnews.net
Turjumida Dhamays